Мен Исроил елчихонасидан мунтазам равишда юбориладиган хабарномаларни ўқийман (бунинг учун мен жуда миннатдорман) ва уларни доимо қизиқиш билан ўқийман. Кейингисини ўқиб чиққандан сўнг, мен шунчаки уларнинг янгиликлари билан бўлишмоқчи едим - ўйлайманки, ҳамма мен каби қизиқиш уйғотади ва барчамизга савол беради: нега бундай ажойиб тажриба билан биз шунчалик секин ҳаракат қилмоқдамиз табиий бойликларимиздан оқилона фойдаланиш йўли? Ҳақиқатан ҳам ёмонлашишини кутяпмизми? Ўйлайманки, ҳар қандай илғор давлатнинг тажрибасини сув, йер ёки енергия билан боғлиқ вазият бутунлай ёмон томонга ўзгаришини кутмасдан, зудлик билан ўзлаштириб олишимиз керак. Шундай қилиб, Исроилдан қисқа еслатмалардан баҳраманд бўлинг.
Исроил Негевда енг баланд қуёш минорасини қурди
Кўпгина ҳолларда қуёш енергияси ҳар қандай жойга ўрнатилиши мумкин бўлган фотоволтаик модуллардан келади. Қуёш батареяси миноралари енергия ишлаб чиқариш учун қуёш нурларини акс еттириш учун минглаб кўзгулардан фойдаланадиган каттароқ структурадир.
Негевдаги Aшалим минораси 50 000 та катта нометалл билан ўралган бўлиб, улар махсус симсиз тармоқ орқали компютер томонидан бошқарилади. Бундай тизим енергия ишлаб чиқариш харажатларини камайтириши керак. Кўзгулар қуёшни кузатиб боради ва акс еттирилган нурларни минора тепасидаги қозонга қаратади. Юқори ҳарорат ва босимни қўллаш орқали буг ътурбинаси йилига 120 000 уйни тоза енергия билан таъминлаш учун етарли електр енергиясини ишлаб чиқариши мумкин ва шу билан йилига 110 тонна CО2 емиссиясини камайтиради.
Лойиҳанинг яна бир жиҳати ҳам бор – ҳайвонот дунёсини муҳофаза қилиш. Кўзгуларнинг акс еттирилган нурлари ҳар йили Исроил бўйлаб миллионлаб қушлар кўчиб ўтадиган кўчманчи қушларга зарар бермаслиги учун минора уларнинг табиий душманларининг овозини ешиттириш ва узум қобиғи екстрактини пуркаш орқали уларни қўрқитади.
Isroil suv texnologiyalari - qurg'oqchilikdan qutqarish
Isroillik muhandislar va gidrologlar iste'mol va sug'orish uchun ichimlik suvidan qayta foydalanish bo'yicha rekord darajaga erishdilar.
Yillar davomida “suvni saqlang” va yahudiy davlatining Yaqin Sharqdagi ko'plab qo'shnilarini qiynalayotgan takroriy qurg'oqchilikdan so'ng, Isroilda bugun toza suv tanqisligi yo'q. Bu qanday sodir bo'ldi?
Etakchi mutaxassislar va ekspertlarning javobi: suvdan eng samarali qayta foydalanish. Bu so'zlar aniq raqamlar va faktlarni qo'llab-quvvatlaydi.
Avi Shaviv, Hayfadagi Technion qurilish va atrof-muhit muhandisligi fakulteti professori: “Suv biz uchun nihoyatda muhim. Sug'orish uchun kulrang suvdan foydalanishimiz kerak. Biz uni uylardan kulrang suv tozalash zavodlariga etkazib bera olamiz. Dehqonchilikda sug‘orish uchun mahalliy “bo‘z suv”ning 80-85 foizidan foydalanamiz. Bu dunyodagi eng yuqori foizdir”.
Meir Ben Nun, mamlakatning eng yirik metropoliteni Katta Tel-Avivdagi oqava suv tozalash inshooti Igudan matbuot kotibi: “Biz Isroil markazidagi Dan
Исроил сув технологиялари - қурғоқчиликдан қутқариш
Исроиллик муҳандислар ва гидрологлар истеъмол ва суғориш учун ичимлик сувидан қайта фойдаланиш бўйича рекорд даражага еришдилар.
Йиллар давомида “сувни сақланг” ва яҳудий давлатининг Яқин Шарқдаги кўплаб қўшниларини қийналаётган такрорий қурғоқчиликдан сўнг, Исроилда бугун тоза сув танқислиги йўқ. Бу қандай содир бўлди?
Етакчи мутахассислар ва експертларнинг жавоби: сувдан енг самарали қайта фойдаланиш. Бу сўзлар аниқ рақамлар ва фактларни қўллаб-қувватлайди.
Aви Шавив, Ҳайфадаги Течнион қурилиш ва атроф-муҳит муҳандислиги факултети профессори: “Сув биз учун ниҳоятда муҳим. Суғориш учун кулранг сувдан фойдаланишимиз керак. Биз уни уйлардан кулранг сув тозалаш заводларига етказиб бера оламиз. Деҳқончиликда суғориш учун маҳаллий “бўз сув”нинг 80-85 фоизидан фойдаланамиз. Бу дунёдаги енг юқори фоиздир”.
Меир Бен Нун, мамлакатнинг енг йирик метрополитени Катта Тел-Aвивдаги оқава сув тозалаш иншооти Игудан матбуот котиби: “Биз Исроил марказидаги Дан туманида 2,5 миллион киши фойдаланган сувни йиғамиз. Биз уни дунёдаги енг йирик сув тозалаш заводларидан бири жойлашган Шафдан шаҳрига йетказиб берамиз. Ва биз сувнинг 99,8 фоизини қайта ишлатамиз, уни ювиш ёки суғориш учун яроқли ичимлик ҳолатига қайтарамиз. Ишлатилган сувни катта қувурлар ёрдамида йиғамиз. У ердан биз чўкмани олиб ташлаймиз, уни яна ишлатамиз. Ва кейин биз микроорганизмларни сувга соламиз. Улар сувдаги органик моддалар билан озиқланади ва сувни тозалайди.
Aви Шавив, Течнион, Ҳайфа, Фуқаролик ва атроф-муҳит муҳандислиги факултети профессори шундай хулоса қилади: “Биз Исроил тажрибаси ва турли манбалардан сувдан самарали фойдаланиш ва олишнинг турли усуллари дунёнинг турли бурчакларида фойдали бўлиши мумкинлигига ишончимиз комил.
Видеони шу йерда томоша қилинг
Бир томчи тошни йемириб, саҳрони гуллаган боғга айлантиради
Исроил ҳудудининг катта қисмини чўл егаллайди. Aниқроғи, у егаллаб олди, чунки олти ярим ўн йилликда исроилликлар унинг майдонини сезиларли даражада қисқартиришга муваффақ бўлишди. Улар буни қандай қилишди?
Исроил иккиламчи сувдан фойдаланиш бўйича дунёдаги енг илғор давлатдир. Бу денгиз сувини тузсизлантириш, оқава сувларни суғориш учун тозалаш, денгиз балиқларини сунъий кўпайтириш учун шўр сувдан фойдаланиш, шунингдек, томчилатиб суғориш учун амал қилади. Келинг, бугун ушбу мавзуга тўхталиб ўтамиз.
...Исроилликлар учун бу таниш расм бўлиб, мамлакатимиз меҳмонлари дарҳол Исроил шаҳарлари кўчалари ва шаҳарлараро автомобил йўллари бўйлаб гул ва дарахтларнинг ёрқин рангларига еътибор беришади. Расм иссиқ иқлими бўлган минтақа учун ғайриоддий, бошқа Яқин Шарқ давлатида камдан-кам учрайди. Aммо бундай ям-яшил гуллаш, томчилатиб суғориш амалга ошириладиган диспенсерли пластик қувурлар туфайли мумкин бўлди.
Aрава чўли нафақат Исроил, балки бутун сайёрадаги енг қурғоқчил жойлардан биридир. Бу ерда йилига атиги бир неча ўн миллиметр ёғингарчилик тушади. Aммо томчилатиб суғориш тизими туфайли вилоят мева сабзавот йетиштирувчи енг йирик давлатга айланди. Баъзан Aрава чўлини ҳазил ёки жиддий равишда "Исроилнинг сабзавот базаси" деб аташади. Исроил томонидан експорт қилинадиган қишлоқ хўжалиги маҳсулотларининг 60% дан ортиғи Aрава чўлида ишлаб чиқарилади.
Чўлларни боғ ва боғларга айлантирадиган бу томчилатиб суғориш нима? Луғатларга кўра, томчилатиб суғориш - бу суғориш усули бўлиб, унда сув тўғридан-тўғри ўстирилган ўсимликларнинг илдиз зонасига томизгичли диспенсерлар ёрдамида назорат қилинадиган кичик қисмларда етказиб берилади. Юқорида айтиб ўтилганидек, бу Исроил ихтироси. Томчилатиб суғориш ғоясининг муаллифи муҳандис Симха Блас бўлиб, у ўғли Йешаяху билан биргаликда ўсимликларнинг илдиз тизимига ҳисобланган сув таъминоти тамойилини ихтиро қилган ва ишлаб чиққан.
Томчилатиб суғориш тизими сувдан унумли фойдаланиш, юқори ҳосил олиш имконини беради. Сувдан самарали фойдаланиш коеффициенти (ўсимлик томонидан ўзлаштирилган ва суғориш учун ишлатиладиган сув миқдори ўртасидаги нисбат) томчилатиб суғоришда - тахминан 95%, йер усти суғоришда - 45%, ёмғирли суғоришда - 75%.
Томчилатиб суғориш билан сув барча ўсимликларга тенг ва бир хил ҳажмда оқади. Ўсимликларнинг барглари ва поялари намланмайди, қўзиқорин инфекциялари тарқалиш хавфи йўқ, ўсимликлар қаторлари орасидаги тупроқ юзаси қуруқ бўлиб қолади, бу бегона ўтларнинг ўсишига тўсқинлик қилади.
Бундан ташқари, ўғит, ишчи кучи, енергия ва қувур материаллари тежалади. Томчилатиб суғориш ҳам қўшимча имтиёзлар беради: ерта ҳосил олиш ва тупроқ ерозиясининг олдини олиш. Буларнинг барчаси усулнинг самарадорлигининг билвосита далилидир, унинг афзаллиги кўп йиллар ва ўнлаб йиллар давомида сақланиб қолади. Тўғридан-тўғри натижаларга келсак, улар яланғоч кўз билан кўринади: шамол чанг ва ўтларни ҳайдаган жойда боғлар ва иссиқхоналар ўсган.
Исроил ирригация тизимлари хорижга кенг експорт қилинади. Бугунги кунда Исроил глобал томчилатиб суғориш бозорининг 50% дан ортиғини таъминлайди ва Исроилда ишлаб чиқарилган томчилатиб суғориш тизимлари дунёнинг юздан ортиқ мамлакатларида қишлоқ хўжалиги еҳтиёжларига хизмат қилади.
Видеони шу йерда томоша қилинг
Хулоса ўрнида шуни таъкидлашни истардимки, биз ҳам шу йўналишларда ишлаяпмиз ва бу технологиялар мамлакатимизда ҳам одатий ҳолга айланиб қолиши учун ҳар биримиздан ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш зарур.
