Биз ГЕЖ КГД нима қилаётгани ва нима учун буни қилаётгани ҳақида оддийгина гапиришни давом еттирамиз. Бугун биз муқобил енергия ва унинг "иқлим ўзгариши" ғамгин ибораси билан қандай боғлиқлиги ҳақида гаплашамиз.
Ва биз гўнг билан, қанчалик ғалати туюлмасин, бошлаймиз. Ҳайвон гўнги парчаланиб, атмосферага метан чиқаради. Қувурларимиздан оқиб ўтадиган ўша метан ва уни ёқиш орқали биз овқат пиширамиз, машина ҳайдаймиз, умуман олганда, мамлакат енергиянинг деярли 90 фоизини електр стансиялари ва иссиқлик електр стансияларида метан ёқиш ҳисобига ишлаб чиқаради. Гўнгдан олинган метан биогаз қурилмаси ёрдамида тўпланиши мумкин ва кейин у нафақат атмосферага чиқарилади, балки фойда келтиради - енергия ишлаб чиқариш учун ишлатилади.
Ва агар у атмосферага кирса, нима ёмон? Бу унинг зарари. Метан сайёрамиз иқлимига карбонат ангидриддан 28 марта кўпроқ зарарли. Метан ва карбонат ангидрид "иссиқхона газлари" деб аталадиган кичик газлар туркумидаги енг кенг тарқалган газлардир. Иссиқхона газлари (яхши, "иссиқхона" тушунчасидан, албатта) атмосферада иссиқликни тўплайди, сақлайди. Aтмосфера ичида иссиқ тутиб, улар сайёрадаги мувозанатли ва мувозанатли енергия жараёнларини ўзгартирадилар. Ушбу жараёнларнинг бузилиши иқлим ўзгаришига сабаб бўлади.
Бу нима? Кўпчилик бўронлар, ғайритабиий кучли ёғингарчилик, ғайритабиий юқори ёки паст ҳароратлар, иқлим ҳодисаларининг мавсумийлигини олдиндан айтиб бўлмайдиган ва жойдан ташқари графиклар ҳақида ешитган. Океандаги сувнинг ҳарорати ўзгаради, океан оқимлари ўзгаради, сайёрада ёғингарчиликнинг пайдо бўлиши ва тақсимланиши ҳажми, тезлиги ва вақти, ҳарорат режими ўзгаради. Бу иқлим ўзгариши деб аталади. Ва буларнинг барчаси атмосферада иссиқликни ушлаб турадиган жуда кўп иссиқхона газлари тўпланганлиги сабабли содир бўлади.
Бу иссиқхона газлари қайердан келади? Ва бу ерда биз муқобил енергия манбаларига нима учун керак деган саволга келдик. Одамлар атмосферага жуда кўп иссиқхона газларини чиқаради. Чунки енергиямизнинг катта қисми ҳамон углеводородларни ёқишга асосланган. Ва улар ёндирилганда, бизнинг иссиқхона газларимиз атмосферага кириб, у ерда тўпланади. Ва иссиқхона газлари қанча кўп бўлса, улар атмосферада иссиқликни қанчалик кўп ушлаб турса, иқлимни ўзгартирадиган жараёнлар шунчалик кўп бўлади.
Келинг, қўчқорларимизга қайтайлик. Шундай қилиб, ҳайвонларнинг гўнги атмосферага кирадиган жойдан метаннинг жуда муҳим манбаи ҳисобланади. Барча иссиқхона газларининг тахминан 14% чорвачилик саноатидан келади. Сайёра аҳолиси ўсиб бормоқда, кўплаб мамлакатларнинг диетаси кўп миқдорда гўштни истеъмол қилишга асосланган ва шунинг учун тобора кўпроқ ҳайвонлар боқилмоқда. Ва уларнинг чиқиндилари атмосферага метан чиқиндиларининг манбаи ҳисобланади. Aммо метанни йиғиб, уни ёқиб юборганимиздан сўнг, енергия олиш пайтида биз уни 28 марта зарарсизлантирамиз ва натижада фақат карбонат ангидридни чиқаради. Aтмосферага иссиқхона газлари чиқишини камайтирадиган ёки ҳатто олдини оладиган енергия ишлаб чиқариш усуллари "муқобил енергия манбалари" деб аталади. Булар. Aслида, бу инсоният учун атмосферада иссиқхона газларининг тўпланишини олдини олиш ва иқлим ўзгаришининг олдини олиш учун муқобилдир.
Турли хил муқобил енергия манбалари мавжуд. Мисол учун, агар сиз дарахтларни ўстирсангиз ва уларни ўтин учун ишлацангиз, бу ҳам муқобил енергия манбаи ҳисобланади. Ўз-ўзидан ўсиб чиққан ёғочни ёқиб, одам атмосферага дарахтнинг атмосферадан олган углеродини чиқаради. Яъни, умумий емиссия нолга тенг, сиз углерод нейтралсиз. Aммо агар сиз дарахт ўсмаган бўлсангиз, лекин уни табиатдан олган бўлсангиз, у ерда углеродни сақлаган ва уни атмосферага ташлашга йўл қўймаган ва уни ёқиб юборган бўлсангиз, унда сиз углероднинг табиий захирасини йўқ қилгансиз. Чунки углерод атмосферада емас, балки қаттиқ ҳолатда бўлса, бизда иқлим билан боғлиқ муаммо бўлмайди. Шунинг учун, аввал дарахтни ўстиринг, атмосферадан углеродни олинг, кейин уни ўтин учун ишлатишингиз мумкин. Шунда сиз сайёрамиз иқлимига ҳеч қандай зарар йетказмайсиз.
Енергиядан фойдаланишнинг яна бир мисоли шундаки, биз ҳаммамиз иссиқ сув ва иситишдан фойдаланамиз. Шундай қилиб, бу иссиқ сув ва иситишни қуёшда сувни иситиш орқали олиш мумкин. Бу қуёш коллектори деб аталади. Мамлакатимизда уларни бир нечта ишлаб чиқарувчилар аллақачон ишлаб чиқарадилар. Масалан, Солар Cитй Солутионс, ҚИЕ ва бошқалар. Қуёшдан иссиқ сувни иситиш орқали сиз углерод ёқилғисини ёқиш ёки атмосферага углерод чиқаришдан енергия сарфламайсиз. Бундан ташқари, сиз иссиқ сув учун ҳам пул тўламайсиз ва ҳар доим маиший еҳтиёжлар учун иссиқ сув оласиз.
Коллекторлар иситиш учун ҳам ишлатилиши мумкин: сувнинг бир қисми қишда ҳам яхши иситилади - 30-40 даражагача ва сиз уни фақат анъанавий енергия манбаларидан бир оз қиздирасиз. Шундай қилиб, сиз жуда кўп углерод ёқилғисини тежайсиз ва атмосферага иссиқхона газлари чиқиндиларини 30-50% га камайтирасиз.
Қуёш фотоволтаик панеллари ҳам мавжуд. Одамлар кўпинча қуёш коллекторлари ва қуёш панелларини чалкаштириб юборишади, баъзида фотоволтаик панеллар деб ҳам аталади. Коллекторлар сувни иситади, қуёш панеллари еса кимёвий жараёнлар орқали қуёшдан електр енергияси ҳосил қилади. Aмалдаги кимёвий елемент, асосан, кремний, қуёш нурини тўғридан-тўғри оқимга айлантиради. Хўш, натижада пайдо бўлган електр токини биз аввалгидек ишлатиш мумкин - ҳар қандай нарса учун. Електр двигателларида ишлайдиган машиналар аллақачон мавжуд. Мен йетиб келдим ва ёнилғи қуйиш ўрнига машинамни телефон каби зарядлаш учун розеткага улаб, машинамни заряд қилдим ва давом етдим.
Електр енергияси ҳам сувдан олинади. Жараённи тушунтириш оддий - сув тушади, турбинани айлантиради. Ва бу турбина генератор ёрдамида кинетик енергияни електр енергиясига айлантиради. Ўзбекистонда електр енергиясининг тахминан 10-12 фоизи сувдан ишлаб чиқарилади. Бу ерда битта катта "лекин" бор. Йирик ГЕСлар учун тўғонлар қурилса, улар одатда дарёни тўсади ва катта майдонларни сув босади. Дарё тўсиб қўйилганда дарёнинг кўплаб биологик жараёнлари тўхтайди. Мисол учун, балиқлар енди уруғлана олмайди ва уларнинг кўпайиши тўхтайди. Сув ҳаракатининг табиий жараёнлари ҳам бузилади. Мамлакатимизда тўқай ўрмонларининг бутун тизими хавф остида еди ва ўрмонларнинг улкан майдонлари йўқолди (сўнгги 40 йил ичида тўқай ўрмонларининг 90% дан ортиғи йўқ бўлиб кетди), чунки қирғоқбўйи зоналарини сел сувлари билан тўлдиришнинг табиий жараёни. тўхтади. Тўқай ўрмонлари енди ўсмайди, сув қишлоқ хўжалиги йерларини суғориш учун олинади. Булар. катта гидроенергетикадан табиатга кўплаб ножўя таъсирлар мавжуд. Биз уларга ҳали қарамаяпмиз. Aммо бошқа мамлакатларда бу жуда диққат билан кузатилмоқда. Мисол учун, Қўшма Штатларда ГЕС қуриш бўйича кўп миллион долларлик лойиҳа бир вақтлар тўхтатилди, чунки унинг қурилиши битта ноёб балиқни ўлдириши мумкин еди. Бизнинг мамлакатимизда табиатга бундай еътибор бўлиши мумкин емас, лекин биз хоҳлаймиз. Бироқ, гидроенергетика ҳам енергия ишлаб чиқаришнинг углеродли нейтрал усули ҳисобланади ва иқлим ўзгаришига қарши курашда ёрдам беради.
Шамол муқобил енергиянинг яна бир жуда кенг тарқалган шаклидир. Шамол доимий ва кучли есадиган жойларда шамол генераторларини ўрнатиш мумкин. Шамол пичоқларни айлантиради, пичоқлар електр енергиясини ишлаб чиқаради. Чорвоқда синов шамол стансиясини ўрнатдик. Кичик фермер хўжаликлари учун кичик ўрнатишлар ҳам мавжуд. Улар бу ерда, масалан, Интеллект-Диалог томонидан ишлаб чиқарилади.
Муқобил енергиянинг бошқа кўплаб манбалари мавжуд. Нимани биласиз? ГЕЖ КГДнинг 10 йиллигига бағишланган квестимизда иштирок етишда сизга муқобил енергия манбаларига нима учун ва нима учун кераклиги ҳақидаги асосларни билиш сизга ёрдам беради.
