Фарғона вилояти Учкўприк туманида пойтахтимиз ўрмон хўжалиги олимларининг водий деҳқонлари билан учрашуви бўлиб ўтди, учрашув доирасида қишлоқ меҳнаткашлари агроўрмончиликка оид кўплаб қизиқарли ва фойдали ма’лумотларга эга бўлди.
Фермерларнинг Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги ҳузуридаги Республика манзарали боғдорчилик ва ўрмон хўжалиги илмий-ишлаб чиқариш маркази (РСПC ДС ва ЛҲ) олимлари, ГЕФ Кичик грантлар дастури, Фермерлар кенгаши вакиллари билан учрашуви Фарғона вилоятининг Учкўприк туманида 2015-йил 15-декабр куни Ўзбекистон Республикаси Тадбиркорлик ва фермер хўжалигини қўллаб-қувватлаш маркази томонидан Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси ҳамда Ўзбекистон Республикаси тадбиркорлик суб’ектларининг навбатдаги йиғилиши бўлиб ўтди. Олим-ўрмончилар водийга фермер ва фермерларни агроўрмон хўжалиги билан яқиндан таништириш, бугунги кунда қандай амалиётлар мавжудлиги, фермерлар ва атроф-муҳитга бу соҳада технологиялар қандай фойда келтираётгани, уларнинг қайси бири тупроқ-иқлим шароитларида энг долзарб ва реал қўлланилиши ҳақида сўзлаб бериш мақсадида келишди. Фарғона водийси шароитлари. Мазкур тадбирга тайёргарлик Ўзбекистон Фермерлари кенгаши билан келишилган ҳолда олиб борилди, унинг ходимлари ҳамкорликда иш олиб боришда яна бир бор зарур ёрдам кўрсатди.
Йиғилишда асосан Фарғона ва Наманган вилоятлари туманлари фермерлари, қишлоқ хўжалигининг янги амалиёти ва технологияларига қизиқувчи фермерлар иштирок этди. Учрашувдан кўзланган асосий мақсад маҳаллий фермерлар ва ердан фойдаланувчиларни замонавий қишлоқ хўжалиги амалиёти ва ўрмон хўжалигида агроўрмончилик ва табиий ресурслардан оқилона фойдаланишнинг замонавий усуллари каби тушунча билан яқиндан таништиришдан иборат бўлди. Сунъий суғоришсиз замонавий қишлоқ хўжалиги ва озиқ-овқат маҳсулотларини ишлаб чиқариш мумкин эмас. Суғориш суви танқислиги кучайиб бораётган бир шароитда ундан оқилона фойдаланиш масалалари биринчи ўринда туради. Йиғилишда Ўзбекистон шароитига мослаштирилган томчилатиб суғориш тизимларини (СКО) ишлаб чиқаришни ташкил этган ПМГЕФнинг собиқ гранти соҳиби Абдулвоҳид Болтабоев ҳам бор эди. У тақдимот ўтказиб, Наманган вилоятида фермер сифатида қандай пахта етиштиргани, вилоятнинг энг қашшоқ ерларида меҳнат қилиш чоғида дуч келган суғоришдаги қийинчиликлар ва бошқа муаммолар ҳақида атрофлича гапириб берди. Унинг шахсий тажрибаси ва ҳикояси у илгари сураётган технология ва учрашувга таклиф этилган фермерларнинг ишончига катта қизиқиш уйғотди. Кўп йиллар давомида жаҳон қишлоқ хўжалиги саноатида кенг қўлланилаётган томчилатиб суғориш суғоришнинг энг самарали усулларидан биридир. Абдулвоҳид Болтабоев СКО ишлаб чиқаришни давом эттирмоқда, у ҳар бир фермер-буюртмачи учун индивидуал калит таслим лойиҳаси бўйича ишлаб чиқади ва ҳозирда унинг СКО ўрнатилган гектар қишлоқ хўжалиги эрлари сони 1000 га яқинлашмоқда.
Хўш, агроўрмончилик нима, унинг мақсади ва уни амалга оширишдан қандай мақсадлар бор?
Агрофорестрй - бу бир хил майдонда дарахтлар ва экинларни биргаликда этиштириш, иккинчисининг сифати ва унумдорлигига таъсир қилмасдан, яъни. барқарор бошқарув тизимини яратиш учун қишлоқ хўжалиги ва самарали дарахтларни атайлаб бирлаштириш. Агрооʻрмон хоʻжалиги кенг ёʻналиш сифатида бир қатор замонавий технологиялар ва амалиётларни оʻз ичига олади.
Кўпгина маҳаллий фермерлар ўз хўжаликлари эҳтиёжлари учун фойдаланадиган дарахтларни этиштиришади. Улар етиштирилган ёғочдан қандай фойдаланишини, етиштирилган дарахтлар қандай фойда келтиришини яхши билишади, лекин бундай фаолиятнинг ўз ерларига узоқ муддатда фойда ва фойда келтиришини ҳамма ҳам билмайди ва ўйламайдими? Суғорма деҳқончиликнинг ҳосилдорлигини оширишга дала-ҳимоя ўрмонлари қандай таъсир қилади? Кейинчалик бу ҳақда республика ДС ва ЛҲ илмий-амалий маркази ходими, т.ф.н. Эвгений Ботман батафсил ма’лумот беради.
Ўзбекистон Республикаси иқтисодиётида қишлоқ хўжалигининг салмоқли улушига эга саноат-аграр мамлакатдир. Қишлоқ хоʻжалигининг, демакки, мамлакат озиқ-овқат хавфсизлигининг асосини сугʻорма деҳқончилик ташкил этади. Бироқ сугʻориладиган экин майдонларининг 65% дан ортигʻи турли даражадаги шамол эрозиясига, ярмидан коʻпи ер ости сувлари шоʻрланганлиги сабабли иккиламчи шоʻрланишга учрайди. Кейинги йилларда тупроқларда чиринди миқдори 30-50% га камайди. Барча суғориладиган эрлар майдонининг қарийб 40 фоизини чиринди миқдори жуда паст бўлган (1,0% гача) тупроқлар эгаллайди. Натижада мелиоратив ҳолат туфайли коʻпроқ сугʻориладиган ерлар қишлоқ хоʻжалигида фойдаланишдан чиқиб кетмоқда.
Бу фактлар шуни кўрсатадики, қурғоқчил зонада жойлашган Ўзбекистонда суғорма деҳқончилик ҳозирги ривожланиш даражасида барқарор деб бўлмайди. Бундай ҳолатнинг сабаби шундаки, қурғоқчил зонадаги суғориладиган экин майдонлари сунъий равишда яратилган экотизим бўлиб, тупроқ унумдорлигини доимий даражада ушлаб туриш учун ўз-ўзини тартибга солишга қодир эмас ва шунинг учун экологик жиҳатдан оқилона бошқарув қарорларини талаб қилади. Суғориладиган экин майдонларини барқарор бошқаришнинг энг самарали усулларидан бири асосий таркибий элемент бўлган ва бошқа турдаги ўрмон плантатсиялари бўлган дала муҳофазаси ўрмон зоналари тизимини яратиш, яъни аграр ландшафтни ўрмонга айлантиришдир. - қишлоқ хўжалиги.
Ўрмон камарларининг қўриқланадиган далалардаги шароитларни яхшилашнинг асосий механизми уларнинг шамол ўлчаш таъсири, яъни ёълаклар орасидаги бўшлиқда шамол тезлигини камайтиришдир. Шамол тезлиги ҳудуднинг бошқа барча микроиқлим параметрларига (ҳаво намлиги, ҳаво ва тупроқ ҳарорати ва бошқалар) таъсир қилади. Бундай ҳолда, чизиқлар бир-биридан шамол ўлчаш таъсиридан ошмайдиган масофада жойлашганлиги муҳимдир. Бу аниқ ўзаро таъсир қилувчи чизиқлар тизими эканлиги бир хил даражада муҳимдир.
Илмий тадқиқотлар шуни кўрсатдики, чизиқ қанчалик баланд бўлса, унинг таъсир доираси шунчалик кенгаяди, яъни далани ҳимоя қилиш чизиқларига минимал эр ажратиш учун улар баланд новдали турлардан (терак, чинор, қарағай, кул) яратилиши керак. , тол ва бошқалар). Ипнинг баландлиги ва унинг таъсир доираси ўртасидаги боғлиқлик ўрнатилди. Бу диапазон чизиқнинг ўзи баландлигидан тахминан 20-25 баробарга тенг, деб ишонилади, яъни. оралиқ 20-25Ҳ бўлиши керак, бу эрда Ҳ - метрдаги чизиқнинг баландлиги.
Ўрмонларни ҳимоя қилиш зоналари тизими маълум бир ҳудудни бир-биридан маълум масофада жойлашган ўрмон камарлари (1-4 қаторлар) билан тўлиқ қоплашни англатади, шунда битта чизиқнинг шамолни бошқариш таъсири ўрмоннинг таъсири билан бир-бирига ёпишади. бошқа чизиқ. Чизиқлар асосий зарарли шамолларга перпендикуляр бўлиши керак ва бу чизиқлар асосий деб аталади. Аммо, шамол тез-тез ёъналишини ўзгартириши сабабли, бошқа ёъналишдаги шамоллардан ҳимоя қилувчи ёрдамчи чизиқлар бўлиши керак. Шундай қилиб, чизиқлар тизими тўртбурчаклар шаклидаги ҳужайраларга ўхшайди, уларнинг узун томони асосий чизиқлар, қисқа томони эса ёрдамчидир.
Дарахт ва бута турларини танлаш ва уларни чизиққа жойлаштириш орқали унинг тузилиши ҳосил бўлади - зич, очиқ ёки пуфланган. Дизайн, шунингдек, чизиқнинг баландлиги, унинг таъсир доирасини ва унинг функтсионал хусусиятларининг баъзи бошқа хусусиятларини аниқлайди. Илмий тадқиқотлар шуни кўрсатдики, суғориладиган экин майдонларини дала муҳофазаси ўрмон зоналари тизими билан тўлиқ ҳимоя қилиш учун унинг ҳудудининг қарийб 3 фоизини ажратиш кифоя қилади ва қисман ўрмон камарлари суғориш зоналарида жойлашган. дренаж ва ёъл тармоғи.
Суғориладиган эрлардаги ўрмон плантатсиялари кўп функтсияли таъсирга эга, жумладан:
1. Улар қўриқланадиган далаларда микроиқлим шароитларини яхшилаш ҳисобига қишлоқ хўжалиги экинларининг ҳосилдорлигини оширади - шамол тезлигининг пасайиши 38-34% га этади, бу эса эр усти ҳаво қатламлари намлигининг 5-9% гача ошишига олиб келади; ёзда ҳаво ҳароратининг 10C гача, тупроқ ҳароратининг 1,20C гача пасайиши. Ҳимоя ўрмонларини барпо этиш, участкалараро далаларнинг экологик ҳолатини яхшилаш, қишлоқ хўжалиги ўсимликларининг ўсиши ва ривожланиши учун янада қулай шарт-шароит яратади ва шу орқали уларнинг маҳсулдорлигини оширади. Ҳосилдорликнинг ўсиши 15-20% гача этади, айни пайтда ҳосилнинг сифати, хусусан, тола узунлиги ҳам ошади.
2. Ўрмонзорлар табиий чанглатувчилар учун яшаш жойини таъминлайди. Қишлоқ хўжалиги ландшафтида ўрмон камарларининг мавжудлиги чанглатувчиларнинг бевосита вазифаси - ўсимликларни чанглатиш билан бандлигини таъминлайди. Гуллайдиган ўрмон плантатсияларини чанглатиш, ёввойи чанглатувчилар хонаки чанглатувчилар (асаларилар) билан бирга экинлар ҳосилдорлигини оширишга катта таъсир кўрсатади.
3. Ҳимояланган далаларда шамол тезлигининг камайиши тупроқнинг шамол эрозиясининг то`хташига олиб келади, я`ни тупроқнинг юқори унумдор қатламидан чиқиб кетишни то`хтатади.
4. Суғориш шароитида ҳимоя ўрмон зоналаридаги дарахтлар катта фитомаса, шу жумладан баргларнинг фитомасини тўплайди. Шунинг учун ёзда дарахт тожлари жуда кўп миқдорда тупроқ намлигини ўтказади, минераллашган эр ости сувлари даражасини пасайтиради ва натижада тупроқнинг иккиламчи шўрланиш эҳтимолини камайтиради, яъни улар био-дренаж хусусиятларини намойиш этади.
5. Ҳимоя кўчатларининг санитария-гигиеник хусусиятлари улар баргларида ҳавода муаллақ бўлган жуда кўп миқдордаги чангни сақлаб қолишида, шу орқали уни тозалашда намоён бўлади. Бундан ташқари, кўпчилик дарахтлар, хусусан, тераклар ўз баргларидан патогенларни ўлдирадиган фитонсидларни чиқаради.
6. Ўрмон плантатсиялари қишлоқ хўжалиги майдонларининг монотон ландшафтини диверсификатсия қилади, унинг эстетик жозибадорлигини сезиларли даражада оширади.
7. Кўпинча воҳалардаги ўрмон плантатсиялари маҳаллий аҳолининг дам олиши учун қулай бўлган ягона жой, яъни рекреатсион функтсияни намоён қилади
8. Қишлоқ хоʻжалиги далаларининг монотон аграр ландшафтида оʻрмон плантатсиялари баʼзан ёввойи табиат учун ягона бошпана, табиий биологик хилма-хиллик оʻчогʻи ҳисобланади. Ва экотизим қанчалик хилма-хил бўлса, у шунчалик барқарор бўлади.
9. Суғориладиган шароитларда ўрмон плантатсияларининг юқори маҳсулдорлиги туфайли уларнинг барчаси иссиқхона газларининг сиғимли сиғимидир ва шунинг учун иқлим ўзгаришини юмшатишда глобал аҳамиятга эга. Бундан ташқари, суғориладиган ўрмон плантатсияларини намунали бошқариш билан улар Киото протоколи бўйича “Тоза ривожланиш механизми” орқали ўрмон хўжалигини бюджетдан ташқари молиялаштириш манбаи бўлиши мумкин. Ҳисоб-китоблар шуни кўрсатадики, 1 гектар ўрмон плантатсияларида йилига тахминан 4,48 тонна углерод ёғади, бу қуйидагиларга тўғри келади: йилига 1 гектардан 4,48 * 44/12 = 16,43 тонна CО2. Ҳимоя ўрмон зоналарининг ўртача хизмат қилиш муддати 30 йил бўлган тақдирда, Ўзбекистондаги суғориладиган экин майдонларидаги ҳимоя плантатсияларига карбонат ангидрид газининг оқиб тушиши потентсиалини 16,43 т * 30 йил = 492,9 т CО2 (ёки пул билан айтганда 2464,5 АҚШ доллари) деб баҳолаш мумкин. 30 йилдан ортиқ ёки йилига 82 АҚШ доллари, 1 тонна CО2 учун 5 АҚШ доллари).
10. Суғориладиган ерлардаги ўрмон плантатсиялари асосан ҳимоя функтсиялари учун мўлжалланган бўлишига қарамай, улар ўзларининг маълум хизмат муддатига эга, шундан сўнг улар кесилади, тикланади ва янгиланади. Бу вақтга келиб, улар бизнес ва ёғочни ўз ичига олган катта миқдордаги ёғочни (500-600 м3 / га) тўплайди. Муҳим танқислик ва юқори ёғоч нархлари билан бу функтсияни ҳам чегирмаслик керак.
11. Қишлоқ жойларда бошпана зоналари билан бир қаторда эр юзасининг ғалатилигини оширадиган, шунинг учун микроиқлимни яхшилайдиган бошқа турдаги ўрмон плантатсияларини яратиш мумкин: ихтисослаштирилган ўрмон плантатсиялари (тут - ипак қурти, терак ва бошқа тез ўсадиганларни боқиш учун) турлари - ёғоч олиш, аҳоли пунктларида ободонлаштириш ва бошқалар).
Оʻтган асрнинг 70-80-йилларида Оʻзбекистонда 40 минг гектарга яқин оʻрмон қоʻриқ зоналари мавжуд эди. Афсуски, сўнгги пайтларда ўрмон бошпаналарининг янги тизимлари яратилмади ва эскилари қариганлиги сабабли ишдан чиқди ёки оддийгина кесилди. Эр муносабатлари кескин ўзгарди. Аммо аҳоли сонининг ўсиши, турмуш даражасини юксалтириш, озиқ-овқат хавфсизлигини та’минлаш вазифалари мамлакатимизда дала-муҳофазавий ўрмонзорларни қайта тиклаш вазифасини қўймоқда.
Аграр ландшафтнинг ўрмон хўжалиги ландшафтига айланиши, асосан, тупроқ унумдорлиги даражасини барқарорлаштириш ҳисобига унинг сифат жиҳатидан яхшиланишига олиб келади, бу, эҳтимол, асосий миллий табиий меросдир.
ГЕФнинг Оʻзбекистондаги кичик грантлар дастурининг кейинги тоʻрт йилга моʻлжалланган янги Давлат стратегиясида мамлакатда қишлоқ хоʻжалигини барқарор сақлашни рагʻбатлантириш устувор вазифа сифатида белгиланган. ПМГЕФ ушбу соҳадаги лойиҳаларни қоʻллаб-қувватлашга тайёр, уларнинг натижалари табиий ресурсларни барқарор бошқариш учун намуна боʻлиб, ер унумдорлигини сақлаш, уларнинг деградатсиясининг олдини олиш, табиий капитални яхшилаш орқали қишлоқ хоʻжалиги самарадорлигини ошириш имконини беради.
