Зарафшон давлат қўриқхонаси келажак авлод учун ноёб тўқайзорларни сақлаб қолишни кўзда тутади. Ушбу тўқайзор ҳақиқатан ҳам ўзига хосдир. Тўқайзор ҳамма ерда бир хилдай кўринади. Аммо ҳаммаси аксинча. Бу ердаги тўқай бошқаларига умуман ўхшамайди. Бу ерда тўранғи, тол, чаканда, маймунжон ва бошқа кам учрайдиган ўсимликларнинг ноёб ҳамжамияти ажойиб симбиозни яратган бўлиб, бу ер ўсимлик ва ҳайвонларнинг кўпгина турлари учун бошпана ҳисобланади, уларнинг кўпчилиги эса фақат шу ердагина учрайди.
Қўриқхона ходимлари узоқ вақт давомида маҳаллий аҳолининг бу борадаги онгини ошириш мақсадида у билан ишлади. Аммо ҳаммаси беҳудага кетди. Қўриқхона аҳоли пунктларининг ўртасида жойлашган, шу боис яқин атрофда жойлашган посёлкалардаги фуқаролар ёввойи табиатни талон-тарож қилиш ҳисобига бойлик орттириш илинжида бўлади. Қўриқхона томонидан муҳофаза қилинаётган дарахтларни ноқонуний тарзда кесиш бу ердаги биологик хилма- хиллик таҳдид солаётган асосий хавф ҳисобланади. Ўрмон йўқолиши билан эса, у ердаги жонзотлар ҳам йўқолади.
Бу ердаги муаммо ва уларнинг юзага келиш сабаблари батафсил ўрганилганидан кейин Самарқанд вилоятидаги “ТЕРРА” экология маркази, “YODA” табиатни муҳофаза қилиш ёшлар жамоаси қўриқхона илмий ходимлари билан биргаликда маҳаллий аҳоли қўриқхона захираларидан ўзларининг кундалик эҳтиёжини қондириш учун фойдаланмайди, деган хулосага келишди. Аҳоли тегишли қўриқлаш тизими йўқ бўлгани сабабли қўриқхона ҳудудига кириб, биологик хилма-хиллик захираларидан қўшимча инвестиция талаб қилмайдиган, аммо барқарор даромад келтирадиган шунчаки қўшимча пул ишлаб олиш манбаи сифатида фойдаланар экан. Яъни ҳаммаси очиқ – хоҳлаганингни олавер...
Бироқ бундай давом этиши мумкин эмасди. Қўриқхона посёлкалар билан ўраб олингани боис амалий буфер ҳудудини яратишнинг деярли иложи йўқ. Маҳаллий аҳоли қўриқхонанинг бутун параметри бўйлаб пиёда, юк машиналарида, тракторларда кириб, қимматли ёғочни кесиб олиб кетаверади. Бундан ташқари одамлар мунтазам равишда қўриқхона ҳудудида чорвани ноқонуний равишда ўтлатишга ўрганиб қолган.
Узоқ фикр-мулоҳазалардан кейин Самарқанд вилоятидаги “ТЕРРА” экология маркази, “YODA” табиатни муҳофаза қилиш ёшлар жамоаси қўриқхонани талон-тарождан асрашнинг ягона йўли унинг ҳудудига тўсиқсиз киришни бартараф этиш, деган хулосага келишди. Лойиҳа тайёрланди, унга кўра қўриқхонадаги биологик хилма-хилликни сақлашнинг асосий чораси сифатида қўриқхонанинг маҳаллий аҳоли томонидан кўп кириладиган қисмини тўсиб қўйиш таклиф этилди. Жисмоний тўсиқлар тиканли симли ғовдан, қўриқхона ҳудудига юк машиналари ва чорва моллари киришини тўхтатадиган ўралардан ҳамда шу қўриқхонада ўсувчи ва ушбу экотизимга хос бўлган ғов атрофига экилган тиконли ўсимликлар ва буталардан иборат бўлади.
Агар аниқ ва тушунарли қилиб айтиладиган бўлса, лойиҳа доирасида қуйидаги ишлар амалга оширилади:
1 Тадбир: қўриқхонанинг қонун томонидан белгиланган чегараларини тиклаш.
2 Тадбир: Жомбой ўрмон хўжалигининг қўшимча ерларини ҳамда №3 ва №4 айланмалар ўртасидаги ўрмон ерларини қўшиб олиш.
3 Тадбир: Қўриқхона чегарасидаги огоҳлантирувчи белгилар сонини ва сифатини ошириш, тўртта айланиш жойида дарвозалар ўрнатиш.
4 Тадбир: Қўриқхона чегараси ҳисобланган табиий каналларни чуқурлаштириш ва кенгайтириш.
5 Тадбир: Каналлар бўлмаган жойларда ўраларни яратиш.
6 Тадбир: Симли тўсиқлар ўрнатиш.
7 Тадбир: Лойдан тикланган ғовларни ўрнатиш.
8 Тадбир: Тиконли ўсимлик ва буталарни экиш.
9 Тадбир: Маҳаллий аҳоли билан бир қатор семинарларни ўтказиш.
10 Тадбир: Зарафшон қўриқхонаси базасида илмий-оммабоп экскурсияларни ташкил этиш ва табиатни муҳофаза қилишга қаратилган тадбирларни олиб бориш.
11 Тадбир: Назоратчиларнинг малакаси ва экологик билимини ошириш.
Лойиҳа қуйидаги натижаларни олишни режалаштирган:
Қўриқхонанинг қонуний чегаралари тикланади;
Қўриқхона ҳудуди қўшни майдонларни қўшиб олиш ҳисобига 57 гектарга кўпаяди;
Майдони 220 гектарни ташкил этувчи биринчи айланма қўш ғов билан буткул тўсилади;
Умумий майдони 875 гектар бўлган иккинчи, учинчи ва тўртинчи айланмалар чегаралари бўйлаб ўралар ва чуқурлаштирилган каналлар ва ирмоқлар билан тўсилади;
Қўриқхона режимини бузиш ҳолатларининг олди олинади;
Қўриқхонанинг ўрмон қисмидаги деградация ҳолатига келган экотизим тиклана бошлайди;
Қўриқхона атрофида яшовчи маҳаллий аҳолининг экологик билим даражаси ошади;
Назоратчиларнинг билим ва малакалари ошади.
Мазкур лойиҳа билан батафсил лойиҳа ҳужжати орқали танишишингиз мумкин.
Зарафшон лойиҳаси бўйича ГИЖ КГДнинг лойиҳа ҳужжати.
Бу қандай афсус билан тугади
“ТЕРРА” экологик маркази лойиҳа таклифини тақдим этганидан ва ГЕЖ КГД уни амалга ошириш учун молиявий ёрдам ажратганидан сўнг, лойиҳа гуруҳи тайёргарликни бошлади. Бироқ, дарҳол айтиш керакки, айни пайтда қўриқхонани муҳофаза қилиш ишларининг ўзаги бўлган қўриқхона директорининг илм-фан бўйича ўринбосари Н.Мармазинская қўриқхонадан ишдан бўшатилди. У истеъфога чиқишга мажбур бўлди. А.Коршиков ва М.Гритсина ҳам бир жамоа бўлиб истеъфога чиқишди.
Аммо лойиҳа маъқулланди, уни амалга ошириш керак ва лойиҳа гуруҳини захирадан ишдан бўшатиш лойиҳани тўхтатиш учун сабаб эмас. Гарчи ўшанда ҳам бу даҳшатли сигналдек туюлиши керак эди.
Чунки ва ҳоказо. . БМТ тартиб-қоидалари асосида тендер ўтказилди ва лойиҳани амалга ошириш учун зарур бўлган қурилиш материалларининг катта қисми 30 000 АҚШ долларидан ортиқ маблағга сотиб олинди.
Қурилиш ишлари қишгача бошланиши керак эди, бироқ об-ҳаво шароити туфайли кечиктирилди. 2010 йил баҳорида лойиҳа жамоаси тўсиқни қуриш бўйича ишларни бошламоқчи бўлди. Жамоа иш бошлаш учун захирага етиб келди. Бироқ қўриқхона ҳудудида жойлашган Ўзбекистон Республикаси Ўрмон хўжалиги бош бошқармасига қарашли Миллий боғлар, қўриқхоналар ва қўриқхоналар бошқармаси мас’ул ходимлари лойиҳа гуруҳига ҳар қандай операцияларни амалга оширишни тақиқлаган. Лойиҳа жамоаси ҳеч қандай тушунтиришсиз ҳудуддан ҳайдалган. Қуйида тушунтириш ёзувини топишингиз мумкин.
Сканерланган ва лойиҳа гуруҳидан муҳр билан тушунтириш хатининг матни (1-қисм)
Сканерланган ва лойиҳа гуруҳидан муҳр билан тушунтириш хатининг матни (2-қисм)
Воқеа содир боʻлганидан соʻнг “ТЕРРА” экологик маркази Миллий богʻлар, қоʻриқхоналар ва қоʻриқхоналар департаментига Оʻзбекистон Республикаси Оʻрмон хоʻжалиги бош бошқармасига келгуси тақдири боʻйича расмий позитсияни тасдиқлаш соʻрови билан бир нусхаси билан соʻров юборди. лойиҳанинг.
Бу илтимосдан кейин кўп гап бўлди. “Терра” марказидан бизга ма’лум қилишларича, Мусаев жаноблари билан суҳбат бўлиб ўтган ва суҳбат чоғида унинг лойиҳа ҳақида ҳеч нарса билмаслигини айтишган. Лойиҳани бошлаш пайтида раҳбариятдан хат олинган бўлса-да, маълум бўлишича, у томонидан имзоланмаган. Лойиҳа ҳақида Самарқанд давлат табиат қўмитасига идорадан хат юборгани ва шу тариқа, билвосита далиллар кўп эди. лойиҳа ҳақида ҳамма нарсани билиши керак эди. Бировнинг идора номидан хатга ўзи билмаган ҳолда имзо қўйиши масаласи Идоранинг ички ишидир. Биз учун бу Департаментнинг лойиҳани бошлашга розилиги ҳақидаги расмий ҳужжат эди.
Лойиҳанинг бошланиши ҳақида офисдан хат
Терра маркази ва дирексия раҳбарияти ўртасидаги учрашувдан сўнг нима бўлганини фақат тахмин қилишимиз мумкин. Аммо йиғилишдан сўнг ТЕРРА маркази раҳбарияти аввалги жамоа – Мармазинская Н. Коршиков А. ва Гритсина М.ни лойиҳадан бутунлай четлаштиришни талаб қилди.Бошқача қилиб айтганда, ушбу лойиҳани яратган ва кўнгиллари эзилиб кетганларнинг барчаси Зарафшон қўриқхонасида тирик дунёнинг қолган қисмини қутқариш, лекин маъмурият ва қўриқхонанинг "юраги" эмас эди.
ГЕЖ КГДни алоҳида шахсларга боғлаб бўлмайди ва гарчи бу ёқимсиз бўлса-да, офисдан лойиҳани давом эттириш мумкинлиги ҳақида хат олганимиздан сўнг биз лойиҳани янги жамоа билан давом эттиришга келишиб олдик. Бундай хат келди.
Офисдан келган иккинчи хатни ўқинг
Шундан сўнг биз Терра Cентердан лойиҳа бюджетини ўзгартириш ва қурилиш ёъналишини ўзгартириш бўйича бир қанча сўровлар олдик. Мурожаатларда Марказ қўриқхонанинг 3-бўлимида қурилишни бошлашни сўраган, бу эса илгари тузилган режага зиддир.
Марказнинг 3-бўлим учун сўрови
Марказ ходимлари айтганидек, бу идоранинг тавсиялари эди. Бироқ, бу тавсияларда оқилона дон ёъқ эди, чунки бу шунчаки лойиҳа мантиғига зид эди. Лойиҳанинг бошиданоқ қўриқхонанинг 1-қисмини панжара билан ўраб олиш режалаштирилган эди. Айнан Зарафшон қўриқхонасининг 1-бўлими биохилма-хилликнинг энг юқори даражаси сақланиб қолган ва биринчи навбатда муҳофаза қилиниши керак бўлган ҳудуд ҳисобланади. Айнан биринчи сайт ҳудуди бухоро буғуларининг реинтродуксия қилинган гуруҳининг яшаш жойи бўлиб, улар WWФ дастури ёрдамида қўриқхонадан ёввойи табиатга қўйиб юборилиши керак эди. Учинчи қисм қўриқхонанинг ўрта қисмида жойлашган бўлиб, агар тўсиқ қурилиши учинчи қисмдан бошланган бўлса, лойиҳа доирасида сотиб олинган қурилиш материаллари иккинчи ва биринчи участкаларни тўсиб қўйиш учун этарли бўлмайди. Агар учинчи участканинг чегараси бўйлаб, яъни қўриқхонанинг ўрта қисмида панжара қурадиган бўлсак, тугалланмаган тўсиқнинг самарадорлиги минимал бўлади.
Дастлаб, бутун лойиҳа 1-участка чегараси бўйлаб панжара қуришга қаратилган эди. Қолган ҳудудларда ариқ ва каналларни чуқурлаштириш ва кенгайтириш, қўриқланадиган ҳудудга кириб боришга тўсқинлик қиладиган ариқлар қазиш ҳам режалаштирилган.
Биз шахсий суҳбатда лойиҳа таклифини ўзгартиришга рози эмаслигимиз юзасидан ТЕРРА марказига ўз позитсиямизни билдирдик, аммо иккинчиси, афтидан, Департамент раҳбариятига қарши чиқишни истамай, бизга хабар берилган лойиҳани давом эттиришдан бош тортди. расмий жавобимизни кутамиз.
ТЕРРА марказидан лойиҳани тугатиш ҳақидаги хат
Ўзбекистон ҳайвонот дунёси учун хайрли ишларни амалга оширишни режалаштирган ажойиб лойиҳа шундай якунланди. Ҳеч нарса қилинмади. Барча қурилиш материаллари ГЕЖ КГДнинг бошқа лойиҳаларига ўтказилди.
Кейинги сўз
Бу бизнинг позитсиямиз эмас ва биз ҳеч нарса дея олмаймиз, лекин биринчи лойиҳа гуруҳи гаплашган маҳаллий аҳоли буни айтишди:
“Бизга қарши панжара оʻрнатмоқчисизлар!.. Қоʻриқхонадан маҳаллий аҳоли ёки ташриф буюрувчилар томонидан олиб кетилаётган нарсаларнинг аксарияти қоʻриқхона инспектсиясининг розилиги билан амалга оширилади.Оʻтин кесишнинг 70-80 фоизи улар учун жавобгардир. Қўриқхонада ва сиз панжара ўрнатишингиз улар учун фойдали эмас! ”
Бу, албатта, маҳаллий аҳолининг тахминидир. Аммо лойиҳа шунчаки тўхтаб қолганда ва ҳеч қандай сабабсиз ҳеч қандай тарзда тугатиб бўлмайди; афтидан қўриқхона фойдасига қаратилган лойиҳа; Мен нима учун бу содир бўлаётганини тушунолмаяпман ва фақат ёмон фикрлар хаёлимга келади.
