“Жейраний” экомарказида роʻйхатдан оʻтган боʻлсам, етиб боргач, нима боʻлганлиги ҳақида пресс-релиз, хабар ёзишим кераклигини билардим. Шунга қарамай, бу бизнинг лойиҳамиз ҳудуди, ГЭФ КГД лойиҳаси, лекин биз расмийликни хоҳламадик…. Мен ҳар сафар экомарказга келганимда бу менга қанчалик ёқимли эканлигини, бутун атмосфера қанчалик жўшқин эканлигини айтиб беришни хоҳлардим.
Мен ҳали нима ёзишим кераклиги ҳақида ўйлаётганимда, болалар аллақачон шунга ўхшаш нарсаларни ёзишган ва мен бу эслатма ортиқча бўлади деб ўйладим. Ва кейин мен ўз таассуротларимни баҳам кўришга қарор қилдим ...
Шундай қилиб,
Биз карданда миллар юрамиз. Экомарказга борадиган ёъл жуда узоқ, аммо келишни кутиш жуда ёқимли. Эрта тонгда Тошкентдан жўнаб кетамиз. Самарқанддан кейин Қаршидан ўтишга қарор қилдик – ё‘л янада эркин, гўзалроқ. Қаердадир, Қарши даштидан ўтаётганда биз улкан ҳажмдаги ўнлаб “ўтлоқлар”ни кўрамиз. Уларнинг барчаси дўстона кетма-кет даладан тоғлар томон думалаб, катта ўқларда ёълга чиқишади. Мана, бизнинг кичкина жипимиз шунчаки қуруқ бўлакка урилди ва ўтлар ҳар томонга тарқалади. Ташқаридан қандай томоша! Кема тик тўлқинга урилиб, ҳамма жойга пуркаш каби ...
Наталя Василевна чўл бўйлаб саёҳат қилувчи "табуре"да саёҳат қилади. Шундай қилиб, у екомарказ лойиҳаси доирасида сотиб олинган моторли скутерни чақиради. Унинг севимлилар тўплами - аккордлар - ундан қолишмайди.
Фото: Тимур Қайсаров
Екомарказга кечқурун йетиб борамиз... Улар бизни кутишмоқда. Ески дўстлар билан учрашиш ҳар доим ёқимли. Жайрон санаш нафақат сонни санашнинг илмий ўлчовидир. Бу табиатни муҳофаза қилиш соҳасида ишлайдиган дўстлар билан учрашиш, кўп масалаларни муҳокама қилиш, шунчаки дўст бўлиш, бир-бирининг ёнида бўлиш учун ажойиб имконият. Тунги йиғинлар бошланади, у-бу ҳақда суҳбатлар. Мана, Москвадан бир одам Сибир крани учун ғоя билан келди. Мана, ёшлар екологик тармоғининг йигитлари, самарқандлик, Заравшон қўриқхонасининг йигитлари, енг муҳими, екомарказнинг юраги Наталя Василевна...
Ертага бизда ижтимоий фойдали иш бўлади – лойиҳа доирасида қўшни ҳудудда янги қурилган қушхона мажмуаси учун тош йиғиш учун ҳаммамиз бирга трактор тиркамасида борамиз. Бу бинонинг нақадар улуғворлигини кейинроқ кўраман. Ҳамма кетади. Олдинга... Катта ёшли болалар қаторига қўшилган кичкинтой учун қандай қувонч...
Йўлга чиқишимиз билан орқада ўтирганларнинг устига бирдан тупроқ бўлаклари туша бошлайди. Бир лаҳзада ҳамма трактор ғилдиракларидан кир учиб кетаётганини тушунади, чунки у тезликни оширади. Хўш, бу ҳамма учун қизиқарлироқ ...
Гипс карерининг ёнидаги жойга йетиб келдик... - екомарказ ёнидаги йерни шафқацизларча бурғилаётган, устига оқ чанг булутларини ҳавода кўтариб юрган салоҳиятли душманимиз... Бу ёввойи ҳайвонлар учун яхшими ёки ёмонми ва умуман Жейранег екотизим - бунинг учун Давлат бионазорати мутахассислари бор. Улар ҳукм қиладилар ...
Биз тошларни йиғишни бошлаймиз. Менинг тошлар ҳақидаги фикрим бир зумда қулаб тушади. Екомарказ ходимининг айтишича, мен умр бўйи тош деб ўйлаган тошлар умуман тош емас ва ҳайвонларнинг туёғига ярамайди. Бошқалар керак... Олдинга, изланишда, алоқа бор, тошлар бор....
Наталя Василевна чўл бўйлаб саёҳат қилувчи "табуре"да саёҳат қилади. Шундай қилиб, у экомарказ лойиҳаси доирасида сотиб олинган моторли скутерни чақиради. Унинг севимлилар тўплами - аккордлар - ундан қолишмайди.
Фото: Тимур Қайсаров
Экомарказга кечқурун етиб борамиз... Улар бизни кутишмоқда. Эски дўстлар билан учрашиш ҳар доим ёқимли. Жайрон санаш нафақат сонни санашнинг илмий ўлчовидир. Бу табиатни муҳофаза қилиш соҳасида ишлайдиган дўстлар билан учрашиш, кўп масалаларни муҳокама қилиш, шунчаки дўст бўлиш, бир-бирининг ёнида бўлиш учун ажойиб имконият. Тунги йиғинлар бошланади, у-бу ҳақда суҳбатлар. Мана, Москвадан бир одам Сибир крани учун ғоя билан келди. Мана, ёшлар экологик тармоғининг йигитлари, самарқандлик, Заравшон қўриқхонасининг йигитлари, энг муҳими, экомарказнинг юраги Наталя Василевна...
Эртага бизда ижтимоий фойдали иш бўлади – лойиҳа доирасида қўшни ҳудудда янги қурилган қушхона мажмуаси учун тош йиғиш учун ҳаммамиз бирга трактор тиркамасида борамиз. Бу бинонинг нақадар улуғворлигини кейинроқ кўраман. Ҳамма кетади. Олдинга... Катта ёшли болалар қаторига қўшилган кичкинтой учун қандай қувонч...
Ё‘лга чиқишимиз билан орқада ўтирганларнинг устига бирдан тупроқ бўлаклари туша бошлайди. Бир лаҳзада ҳамма трактор ғилдиракларидан кир учиб кетаётганини тушунади, чунки у тезликни оширади. Хўш, бу ҳамма учун қизиқарлироқ ...
Гипс карерининг ёнидаги жойга етиб келдик... - экомарказ ёнидаги ерни шафқатсизларча бурғилаётган, устига оқ чанг булутларини ҳавода кўтариб юрган салоҳиятли душманимиз... Бу ёввойи ҳайвонлар учун яхшими ёки ёмонми ва умуман Жейранег экотизим - бунинг учун Давлат бионазорати мутахассислари бор. Улар ҳукм қиладилар ...
Биз тошларни йиғишни бошлаймиз. Менинг тошлар ҳақидаги фикрим бир зумда қулаб тушади. Экомарказ ходимининг айтишича, мен умр бўйи тош деб ўйлаган тошлар умуман тош эмас ва ҳайвонларнинг туёғига ярамайди. Бошқалар керак... Олдинга, изланишда, алоқа бор, тошлар бор....
Биз уларни ғайрат билан ва дўстона тарзда тракторнинг орқа томонига ташлашни бошлаймиз. Тўсатдан биримизнинг оёғимиз остидан қуён отилиб чиқди. У бир оз орқага югуради, лекин умуман қочмайди, яна ҳаммамиз айланиб юрган жойга қайтиб келади, катта қизиқиш билан қарайди. Ғалати қуён ... бошқаси узоқ вақт олдин ғоз берган бўларди, лекин бу ...
Йигитлар тошларда чиғаноқларнинг қадимий конларини топадилар, қизиқувчан одамлар дарҳол ҳамма нарсани кўриш учун тўпланишади. Чиғаноқлар тошга жуда аниқ босилган. Бу ерда илгари денгиз бўлган, деб ўйлаш ҳайратланарли. Телевизорда бу ҳақдаги кўрсатувларни кўрсангиз, у ҳали қандайдир узоқда, лекин тошланган қобиқни ҳис қилганингизда!!! Ичкарида нимадир бўйинтуруқ. Ҳаёт лентасида биз қанчалик тез ўтаётганимизни тушунасиз.
Кечқурун саҳрога хайрли иш қилиш учун борамиз. Самарқандлик йигитлар биров берган иккита қумлоқни олиб келишди. Ҳар бир инсон хурсандчилик билан боасларни табиий яшаш жойларига қўйиб юборишга боради. Улар яна озод.
Одатдаги шов-шувни ҳисобга олишдан олдин: Валя Солдатов эртанги кун ҳақида кўрсатмалар тарқатади, ким ким билан ва қайси ёъналишда кетаётгани ҳақида сўнгги тақсимотларни қилади. Оломон шовқин-сурон қилмоқда. Тартибсизлик. Ҳамма эртанги саргузаштни интиқлик билан кутмоқда. Валка бухгалтерия маълумотларини киритиш учун wалкие-талкиес, дурбин, карталарни тарқатади ... ҳамма нарса тайёр кўринади.
Шундай қилиб, ортга ҳисоблаш куни.
Эрталаб соат бешда туринг. Мен тишларимни ювиш учун югураман, этикларимни кияман. Бир халта йиғинг. Сувми? Ҳа, бизга сув керак. Ахир, чўл... Дüрбüн, қушларни аниқлаш, бир шиша сув – ҳаммаси бўлиб туюлади, ҳеч нарса унутилмайди.
Валя яна ҳаммани йиғади. Охирги кўрсатмалар. У бу ерда энг тажрибали. Бизнинг орамизда жуда кўп оддий севувчилар бор, ҳатто энг кичик, лекин табиат билан боғлиқ нарсаларни қилиш учун ...
Ҳаммамиз ё‘қ жойдан келган автобусга ортилганмиз. У 18 кишига мўлжалланмаган, аммо биз ҳамма нарсага мос келамиз. Биз бир-биримизнинг тиззага ўтирамиз, учтамиз иккита ўриндиқда. ГАЗелле қаттиқ эгилиб қолди ... Магистрал ёълда ҳаракат нормал. У-бурилиш, бу биз учун эмас, лекин бу эрда ҳеч ким белгиларни ўйламайди. Чўл бурилиш. Оҳ, бу трек эмас. автоматик тескари
микроавтобус ва бу топилган ёъл. Биз болалар боғчаси чегараси бўйлаб қишлоқ ёъли бўйлаб кетамиз. Кўп ўтмай, биринчи гуруҳнинг "отиш" и бор, кейин кейинги ва кейинги. Автобус бўш қолгунча. Оҳ, бу унга енгиллик...
Сиз тўр панжарасидан ўтишингиз керак. Кимдир инграб, зўрға тебранади. Кимдир машҳур бўлиб тепага кўтарилади, лекин тасмада қаттиқ тебранган дурбин билан бошининг тепасига урилади. Мана, биз панжара ортида турибмиз ва ҳаммаси бошланади. Биз олдиндан белгиланган маршрутлар бўйлаб, чўлнинг кўринмас чизиқлари бўйлаб ҳаракат
Улар бир-биридан узоқда жойлашганга ўхшайди, лекин сиз ҳамма нарса яқин эканлигини ҳис қиласиз. Радиода фаол муҳокама қилинмоқда, бу учаётган голландлар қаерга кетди, бу олтита жайрон гуруҳи. Қайси секторда ўтишган ва умуман ўтганми. Мавзу, улар айтганидек, ҳар томондан "ялади". Ўзаро найранглар, ҳазиллар, гўё ҳисоб эмас, балки олов ёнида суҳбат.
Мен ҳали чўлда ҳаётни кўрмаяпман. Биз ўлик жайронларнинг суякларини йиғамиз. Яхшиямки, менинг ақлли шеригим сумкани олишни тахмин қилди. Акс ҳолда, ярим чириган суяк ва туёқларни қўлларида олиб юриш ёки рюкзакда ичимлик суви ёнига қўйиш керак эди. Бу, қоида тариқасида, ҳам мақбулдир, ахир.
Шундай қилиб, ҳаракат бошланади. Чўл жонлана бошлайди... жайронлар биз томон ҳаракатланмоқда. Аввалига кўзларингизга ишонолмайсиз. Эҳтиёткорлик билан, олдинда нима борлигини кўриб ... Биз ерга эгилиб, ўнг қўлимизда гўзали ғазаллар ўтади. Мен радио карнайнинг овозини атайлаб ўчириб қўйдим, чунки мен доимо ҳар томондан қичқириқларни эшитаман: "Улар сизга, сизга келишмоқда. Хўш, кетдингизми? Қанча? Сиздан ўтганми? ва ҳоказо. ва ҳоказо. Барча иштирокчилар учун ҳайдаш. Аввал 7 таси, кейин яна 11 таси ўтиб кетди, биз ҳиндлардек ер бўйлаб судралиб борамиз. Мен дарҳол болалигимни эслайман. Болаликка қайтиш яхши. Ва шунга қарамай, ҳақиқий. Бу ўйин эмас, минтақавий ҳаракат.
Ғазаллар ўтиб кетди, мен радиода Валканинг овозини эшитаман: “Лёша, сен ортда қолдинг, у ерда судралама, ўрнидан туриб, бир қадам қўяйлик. Буғли жайронларга ҳеч нарса бўлмайди”. Эҳ, қиладиган ҳеч нарса ёъқ ва мен Маша билан итоаткорлик билан ўрнимдан туриб, сарсон-саргардон юрамиз.
Ёълда яна турли хил суяклар пайдо бўлади ва биз суҳбатлашиш ва муҳокама қилиш завқини инкор эта олмаймиз. Кутилмаганда, яна эгилиб, биздан бир неча метр нарида ўлган жайрон суякларига қараганимизда, ердан қум булутлари кўтарила бошлади. Биз катта гербилнинг навбатдаги норкасини қазаётганини кўрамиз. Яширин. Радио карнайининг яна бир қичқириғи, албатта, гербилни қўрқитади. Аммо биз радиони ўчириб, яқинлашамиз. Босинг, тушундим, фотосурат бор.
Ниҳоят, биз устунлар қаторига этиб борамиз, улар бўйлаб боришимиз керак. Бизнинг устунимизда қимматбаҳо олти рақам кўринади. Олтинчи маршрут.
Шундай қилиб, биз ўнг қўлимиздан ўтаётган барча ҳайвонларни яширишимиз ва санашимиз керак бўлган саноқ чизиғимизга келдик. Биз ўтирамиз, бироз дам оламиз. Шу нуқтада биз аллақачон 7 километр югурдик. Ва бу эрда сиз ўтириб, сув ичишингиз мумкин. Биз жанубдан калтакчиларнинг яқинлашишини кутамиз ва ҳайвонлар биздан ўтиб кетади.
Биринчи гуруҳ пайдо бўлади. Иккинчи, учинчи. Чўл бутунлай тирик. Биз бир тафсилотни ўтказиб юбормасликка ҳаракат қилиб, дурбин орқали диққат билан қараймиз. Қанча эркак, нечта урғочи, нечта ёш ва қандай турдаги? Кимнинг кичик шохлари бор, кимда эса ёъқ.
битта
Маша биздан ўтиб кетаётган куланларни кўриш истагидан аллақачон жойига сакраб тушди. Имкониятлар жуда оз, аммо умид бор. Олдинда ва чап томонда катта чанг булути бор. Бу қуланлар подаси, лекин, афсуски, бизга эмас. Кутиб туринг, у тўсатдан бурилиб, ўнгга кетди ва яна биздан 7-9-гуруҳларга ўтди. Улар тўхташди, иккиланишди ва ... - Кўзларимга ишонмайман - улар биз томон ёъл олишмоқда. Бизда чалкашлик бор: ва куланлар, кейин эса зўр ғазалларнинг катта гуруҳи ҳам бор. Биз ажралишга қарор қилдик. Мен куланларни ҳисоблайман, Маша - жайрон. Мен куланларнинг катта гуруҳини 49 та ҳайвонда ҳисоблайман, Маша - жуда кўп сонли жайрон.
Бизнинг хурсандчилигимизнинг чегараси ёъқ, биз бундай омад ҳақида индамай бақирамиз. Бундан бахтли кун бўлиши мумкинми?! Биз қувончимизни тинчлантирамиз ва ўтирамиз, шунингдек яшириниб, иложи борича эрга тегизамиз.
Ғазаллар эса келаверади. Икки эркак кўрсатилган. Битта эркакнинг бутунлай битта шохи ёъқ. Эҳтимол, севгилиси учун курашда ёъқолган. Иккинчи эркакда шохлар тоза арраланганга ўхшайди, гўё кесилган. Бу қандай содир бўлиши мумкинлиги ҳақида версиялар ёъқ. Энг яқин версия шундаки, унинг иккита севимлиси бор эди ва ҳар бири учун у битта шохни ёъқотди. Яна бизга.
Биз қўшни гуруҳ – Абдусалом ва Катя учун барча жониворлар орамиздан ўтиб, уларнинг ҳисобланган сонини “чўчқахонамиз”га қўйганимизда, нақадар ҳақоратли бўлишини тасаввур қиламиз. Лекин улар уларга жуда яқин ўтишади ва уларни яхши кўришади.
Тез орада ўтаётган ҳайвонларнинг оқими камаяди ва биз жанубдан олдинда юрган аскарлар ва дўстларимизни кўрамиз, улар ҳайвонларни бизга ҳайдаб юборишган.
Мана, Элбадаги учрашув. Юра қувонч билан Стингнинг ажойиб мусиқасини ёқади ва уни радиода эшиттиришни бошлайди. Мен қўшиқ тугагунига қадар радио тугмачасини доимий равишда ушлаб турган бармоғининг шишишини тасаввур қиламан. Дўстлар қувончи учун нима қилмайсиз. Раҳмат Юра.
Ҳамма Валка ва Ан
Ҳамма Валка ва Ани пункти яқинида тўпланади - 5-маршрут. Қуёш
улар қувонадилар, қалпоқлар ҳавода. Аскарлар ва транспорт воситалари билан бир нечта тантанали отишмалар. Лагерда байрамона палов кутмоқда.
Лагерга қайтишимиз билан рўйхатга олиш штаб-квартираси дарҳол йиғилади, карталарни йиғади ва ҳисоблашни бошлайди. Маша узоқ вақт ҳисоблайди. Биз тушундик. Ма’лум бўлишича, ёнимиздан 168 бош жайрон, 49 бош ёввойи эшак ўтиб кетган. Ажойиб натижа. Биз умумий миқдорни ҳисоблаймиз. Рақамлар шунчаки ажойиб. Ўтган йили 591 бош ғазал сони 902 бошга етди. Бу ажойиб эмасми!!!! Куланов ўтган йили 54 ёшга қарши 67 ёшга етди. Фақат ҳозир Пржевалски отлари бу йил оилавий ишларидан дам олишди: ўтган йилги каби улардан 21 таси қолган.
Чўл тирик. Ва биз у билан бирга.
П.С. Кечқурун эса бизни яна бир сюрприз кутиб турарди. Улкан қушлар галаси 500та қушлар учиб ўтди бошимиздан.Бир кунда шунча бахт бўладими?!!!!
Машҳур қуённинг фотосурати - Владимир Шипилин
Нопок куланларнинг фотосуратлари - Александра Сорокина
Валя Солдатов портрети - Тимур Қайсаров томонидан
Фотоалбом ҳали тугалланмаган. Сиз бироз кутишингиз керак Ҳозирча фақат Александр Сорокиннинг фотосурати. Тимур ва Аня ва Валка ҳам бор кучларини синаб кўришди.
