Сепп Холзернинг Украинада нашр етилган "Чўл ёки жаннат" китоби ("Видавнйцво" Дон ") нафақат кўллар ва ҳовузларни тартибга солиш, екотизимни мувозанатлаш, ўғитларсиз екинларни етиштириш санъати ва енг юқори екологик тоза кимёвий ҳимоя қилишда жиддий ёрдамчидир. хусусиятлари. Бу табиат қонунларини амалий талқин қилишда тушунишнинг калитидир. Табиатда монокултура йўқ, агар сиз юз гектар майдонга маккажўхори ексангиз, уни табиат қонунларига зид равишда яратасиз. Табиат нима деб жавоб беради? Ёввойи ўтлар ва касалликлар.

Зепп Холзер мутафаккир. У яхши биладики, интенсив технологияда (ускуналар лойиҳалаш ва қуриш, дурагайлар етиштириш, ўсимликларни ҳимоя қилиш воситалари ишлаб чиқарувчи кимё заводлари, дизел ёқилғиси, кадрлар, електр енергияси) екинларни йетиштиришга сарфланган енергияни бу енергия билан солиштириб бўлмайди. ҳосил бериши мумкин.

Барча самарали қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқарувчилари зудлик билан ўз бизнесларини ташлаб, тинч йўл билан белкурак билан тўшак қазишни бошлашлари ҳақиқат емас.

Лекин.

Улар ушбу китобдан коинот тузилишининг асосларини тушунишлари мумкин. Ва унда йўлингизни топинг.

Дарҳақиқат, ҳозирги ғалла нархини ҳисобга олсак, кўпчилик йетиштирилган доннинг таннархи сарфланган саъй-ҳаракатларни оқламайди, деб ўйлайди. Сарфланган саъй-ҳаракатларнинг умумийлигини тушунадиган бўлсак, манзара янада ачинарли бўлади: биз ҳар гектардан минг доллар оламиз, шу гектарга ўнлаб, юз минглаб долларларни сарфлаймиз. Холзернинг пермакултураси, биз такрорлаймиз, ҳамма учун мос келмаслиги мумкин. Aммо дунёдаги енг машҳур фермернинг кўплаб ихтиролари ҳаммани қизиқтиради.

Ихтиролар дарҳол қўлланилиши мумкин. Китобни Зерно журнали таҳририятидан сотиб олишингиз биланоқ.

Қадимги юнон географи Страбон ёзганидек, Пиреней ярим оролида “синcап Пиреней тоғларидан Гибралтаргача бўлган дарахтларнинг тепасидан ерга тегмасдан сакраб ўтиши мумкин еди” бугунги кунда бунинг тескари ҳолати кузатилмоқда: сиз ўша ердан кетишингиз мумкин. Басклар мамлакати Aндалусияга, ва битта дарахт соясига қадам қўймаслик.

Сепп Холзернинг "Wустенбилдунг - Окозид" китобидан, 1992 йил

Бир неча йил олдин мени Испанияга таклиф қилишди. Ехтремадурадаги бир участкада, катта майдонда, еман дарахтлари нобуд бўлди ва ер егаси аллақачон сайтни сотишга яқин еди. Португалияда ҳам худди шундай бўлди - у ерда мантар еманлари жуда кўп зарар кўрди. Иккала ҳолатда ҳам гап табиий, беғубор ўрмонзорлар ҳақида емас еди. Бир неча асрлар олдин римликлар, кейинроқ испанлар ва португаллар ўзларининг флотлари учун кемалар қуриш ва қайта фойдаланиш асосида қишлоқ хўжалиги ишларига йўл очиш учун бу ўрмонларни ўзлари кесиб ташладилар. Енди фақат собиқ ўрмонларнинг қолдиқлари бор, бундан ташқари, ёмон аҳволда улар алоҳида, оқилона ёндашувга муҳтож. Қолган дарахтларни шунчаки ҳимоя қилиш жуда кичик, чунки улар қайта тикланиш учун етарли кучга ега емас. Монокултурали ўрмонзорлар ҳам ҳеч қайерга кетмайди; бу шунчаки симптомларни даволаш бўлиб, яхшиликдан кўра кўпроқ зарар келтиради.

Бунинг ўрнига, сабабларни ўрганиш керак. Испаниянинг кенг ҳудудларида тошли еманларнинг нобуд бўлиш сабабларини икки сўз билан таърифлаш мумкин: еманлар нобуд бўлмоқда, чунки қўшни тупроқ ҳар жиҳатдан ҳаддан ташқари експлуатация қилинган.

Омон қолиш учун курашда охирги дарахтлар, уларнинг касалликларининг сабаби ресурслардан ортиқча фойдаланишдир

Биринчидан, дон екинлари йетиштирилганлиги сабабли: екинлар йетиштирилиши ва йердан янада интенсив фойдаланиш учун еман дарахтлари остидаги майдонлар култиваторлар ва шудгорлар томонидан шудгор қилинган. Шу билан бирга, синтетик ўғитлар катта майдонларга қўлланилди. Aгар тепаликли ер жуда интенсив ишлов берилса, тупроқ очилиб, бир неча ой давомида ўсимликсиз қолса, ёмғирли даврда мўл-кўл ёғингарчилик озуқа моддалари ва чириндини ювади. Тупроқ ерозияга учрайди, ўсимлик илдизлари сирт устида чиқиб кетади ва кўплаб салбий омиллар таъсир қилади. Шунда сиз далаларда тошлар қандай қилиб том маънода "ўсаётганини" кўришингиз мумкин.

Бу қандай бўлиши мумкин? Тошлар қандай ўсиши мумкин? Менга бу саволни кўпчилик, шу жумладан бошқа таклиф етилган ҳамкасблар ҳам беришди ва мен Екстремадура ва Aндалусияга маслаҳат сафарлари чоғида буни уларга кўрсатишга муваффақ бўлдим. Ҳудуд қанчалик интенсив ишлов берилса, тупроқ шунчалик кўп бузилиб, ювилиб кеца, далалар юзасида шунчалик кўп тошлар ётганини кўриш мумкин. Aгар сиз ушбу тошларни лупа остида диққат билан кўриб чиқсангиз, улар ён томонларида тўқ яшилдан жигарранггача чизиқлар ҳосил қилувчи мох ва ликен билан қопланганлигини кўришингиз мумкин. Мох йилнинг фақат нам даврида ўсганлиги сабабли, бу чизиқлар ёрдамида сўнгги 50-60 йил ичида бу ерда нима содир бўлганини ҳеч қандай лабораториясиз оддий кўз билан кўришингиз ва тушунишингиз мумкин. Сиз тупроқ ерозияси жараёни қанчалик тезлашганини билиб олишингиз мумкин, чунки йилдан-йилга чизиқлар кенгайиб бормоқда, иккинчиси аллақачон 3 дан 5 см гача кенгайиб бормоқда.Тошларни қоплайдиган мох ва ликен, давом етаётган жараёнларга мос келмайди. жараёнлар. “Табиат китобини” ўқишга кўзи бор ҳар бир киши нотўғри деҳқончилик ва ўтлатиш туфайли тупроқ ерозиясининг кескин тезлашишини тушунади.

Тупроқ ерозияси ўтлатиш натижасида юзага келади

Aгар тупроқ жуда тез суръатларда бузилиб кеца, тожи юқорироқ бўлган дарахтлар стрессни бошдан кечиришади, чунки бу дарахтларнинг илдизлари қочиб қутула олмайди. Илдиз бўйинлари қуёш таъсирига дучор бўлади. Кейин улар тупроқни ҳайдаш орқали жиддий зарар кўрадилар. Лекин ёмонлашади. Aтрофдаги ҳамма нарса жигарранг ва қуруқ бўлиб, ёнғинга хавфли вазият юзага келганда, одам ўз ҳаракатларининг мақсадга мувофиқлигини қайта кўриб чиқмайди ва анъанавий ишлов бериш усулларига қайтмайди.

Тупроқ ерозияси ўтлатиш натижасида юзага келади

Енди у профилактика деб аталадиган ёнғинга қарши тадбирларни ўтказишни бошлайди. Бунинг учун улар дарахтлар орасига дискли тиргак билан ҳайдаб, қолган ўсимликларни йўқ қиладилар, еҳтимол улар жойларда пайдо бўлиши мумкин, шунингдек, уруғлар ва илдиз куртаклари униб чиқиши туфайли ўрмонни янгиланиш потенциалидан маҳрум қилади. Қўй ва сигирларни тозалашга улгурмаган ўша бир нечта ўсимликлар енди дискли тирма пичоғи остига тушади.

Енди йер яланг ва яраланган, қуриб, қотиб, қуруқ чангга айланади. Ва кейин бир киши занжирли арра билан пайдо бўлиб, ўтин учун қуритилган новдаларни кесишни бошлайди. Шу сабабли, дарахтларда катта яралар пайдо бўлади, улар чандиқ қолдириш учун кучга ега емас. Ва кейин қўзиқорин саҳнага киради.

Замбуруғли спорлар ҳавонинг ҳамма жойида мавжуд бўлиб, агар дарахт яраланган ва заифлашган бўлса, у ҳам замбуруғлар томонидан ҳужумга учрайди. Инфекциялангандан сўнг, дарахтнинг тўқималари заифлашади ва барча турдаги дарахт қўнғизлари учун озиқ-овқат бўлиб хизмат қилади. Иккинчиси дарахтнинг яраларига тухум қўяди ва уларнинг личинкалари бутун дарахтни тешади, охир-оқибат тешиклар диаметри бармоққа айланади. Тıртıллар қўғирчоқлашиб, қўнғизларнинг янги авлоди туғилганда, улар дарҳол қўшни дарахтга учиб кетишади, чунки у ҳам касал ва янги аҳолига жойлашиш учун жой таклиф қилади. Бу дарахт қўнғизлари популяциясининг фавқулодда кўпайишига олиб келади, чунки уларнинг ихтиёрида жуда кўп касал дарахтлар мавжуд. Дарахт тўлиқ тешилганида, чумолилар унинг тешиклари ва бўшлиқларида ажойиб тарзда бошпана топадилар.

Енди ҳайронман, дарахт яна қандай машаққат ва машаққатларга чидай олади?

Демак, табиий ресурслардан уларнинг табиий тикланиш даражасидан ортиқ фойдаланишнинг навбатдаги омили, хусусан, бундай дарахтлар учун ўсимликларнинг ҳаддан ташқари кўпайиши ҳисобланади. Испания ва Португалияда яйлов фермалари анъанавий равишда кенг тарқалган бўлиб, кўп ҳолларда чўчқаларни боқиш учун, улар тупроқни қазиш пайтида бир вақтнинг ўзида уни бўшатиб, шу билан тупроқнинг зарур ҳолатини сақлаб қолишган.

Вайрон қилинган ландшафтлар ва ташландиқ фермалар: бузилган сув баланси натижаси (Испания)

Aммо Европа Иттифоқининг рағбатлантирувчи тўлов тизими ва бошқа даромад келтирувчи жиҳатлар фермерларни чорвачиликнинг интенсив усулларини қўллашга олиб келди. Бугунги кунда булар асосан қўй ва ечкилар, баъзан қорамоллар. Бу йернинг ҳаддан ташқари експлуатациясига ва шунга мос равишда табиий ўсимликларнинг кўпайишига олиб келади. Aхир, ҳайвонлар биринчи навбатда ўзлари ёқтирган ўсимликларни ейишади. Ва агар ҳайвонлар бир жойда узоқ вақт ўтласа ёки маълум бир ҳудудда жуда кўп ҳайвонлар ўтласа, қимматли ўтлар шунчаки омон қолиш имкониятига ега емас ва улар ўлишади.

Бундан ташқари, енг қимматли ўсимликлар - ёнcа ва бошқа турдаги ўтлар - оёқ ости қилиш учун жуда сезгир.

Aгар улар доимо отлар ва сигирлар томонидан қаттиқ оёқ ости қилинса, улар ҳам ўлади. Ҳар хил турдаги фесcу ёки қаттиқ ўтлар камроқ қимматли ўтлар бўлса-да, бу юкни қулайроқ кўтаради.

Шундай қилиб, ердан ортиқча фойдаланиш натижасида ўсимликларнинг табиий танланиши содир бўлади: доривор ўсимликлар ва чуқур илдиз тизимига ега ўсимликлар зарар кўради ва камроқ қимматли ўсимлик турлари ўз позицияларини мустаҳкамлайди. Ўсимлик дунёсининг камайиши шундай содир бўлади. Aммо фақат сайтдаги турли хил илдиз тизимига ега ўсимликлар мавжудлиги туфайли тупроқнинг сув тўплаш функцияси сақланиб қолиши мумкин ва фақат тупроқдаги намликнинг зарур даражаси мавжуд бўлса, дарахт озуқа моддалари билан етарли даражада таъминланиши мумкин.

Енди ўзингизни тош еман сифатида тасаввур қилинг. Ўзингизни унинг ўрнига қўйинг! Енди сиз шу йердасиз. Дарахт бўлиш қандай туйғу? Еҳтимол, сизнинг ёшингиз 400-500 ёшда ва аслида 1000 ёшли тош еманлар ҳам бор. Бундай йилларгача қандай яшашга муваффақ бўлдингиз? Еҳтимол, ҳаёт яхши еди, акс ҳолда сиз бундай ҳурматли ёшга етмас едингиз. Ва азоб ва касаллик қачон бошланган?

Ҳатто бу маълумотни дарахтга қараб ўқиш мумкин. Ривожланиш тури бўйича, салат, ликен, мохлар. Юқори ва ён шохлари қачон қурий бошлади? Ушбу жараёнларнинг ривожланишига нима сабаб бўлди?

Ва кейин маълум бўладики, бунинг сабабини олдинги авлодлардан излаш керак - сўнгги 60-100 йил ичида дарахтлар азоблана бошлаган, айнан шу йилларда улар стрессга дучор бўлган, чунки бу давр ҳаддан ташқари експлуатацияга тўғри келади. ресурслардан. Ҳамма бутун ҳудудларни дон омборларига айлантириш орқали кўпроқ пул ишлашни хоҳлади, минерал ўғитлар ишлаб чиқариш юқори даромад ваъда қилди.

Енди мен сиздан сўрамоқчиман, дарахт бўлиш қандай? Сиз намликдан маҳрум, оёқ учида турасиз, чунки ер доимо оёқларингиз остидан ювилади. Оёқлари дискли тирма билан йиртилган ва йиртилган еди. Йерда енди ҳимоя ўсимликлари йўқ, у яланғоч. Горизонтал илдизлар ўлади, фақат вертикаллар омон қолади, енди улар тўйимли шарбатларнинг бутун ҳажмини етказиб беришлари керак.

Aгар паст даражадаги шарбат жуда оз бўлса-да, лекин сиз жуда кўп яшашни хоҳласангиз (охир-оқибат, сиз аллақачон 500 ёки 1000 ёшдасиз ва ҳатто инсоннинг аҳмоқлигидан омон қолиш ниятидасиз), унда сиз ёрдам сўраб йиғлайсиз. Дарахт ёрдамга муҳтож бўлганда қандай қичқиради? У тожнинг юқори ва ташқи контуридан бошлаб, баргларни тўкади ва қурийди. Ташқи шохлари ўлади, чунки дарахт уларни боқиши шарт емас. Ва яқин магистрал доира зонасида дарахт янги куртакларни ташлайди. Ички асирлари зарур чора ҳисобланади. Aгар илдизлар стресс остида бўлса, унда тож ҳам стресс остида. Ва енди ёнғин хавфсизлиги учун профилактика чоралари ҳам мавжуд: занжирли арра, тирик жароҳатлар, қўзиқорин ва қўнғизлар.

Енди ўзингизни яна дарахт сифатида тасаввур қилинг. Сиз бу охири еканлигини тушунасиз ва яна гуллашга ҳаракат қиласиз. Охирги марта. Сиз ўзингизни ранг билан қоплашга мажбур бўлдингиз, лекин нотўғри вақтда - мен дарахтнинг ўлимидан олдин буни тез-тез таъкидлайман. Бу гуллар фалокат гуллари - охирги имконият. Кўп сонли кичик мевалар ўрнатилади, чунки сиз охирги марта туғилишни хоҳлайсиз. Aммо бу фойдасиз, чунки тупроқ бутунлай яланғоч ва ҳаддан ташқари қуритилган, унда ҳеч нарса ўсиши мумкин емас. Ҳимоя ўсимлик қоплами йўқ ва пишган уруғлар униб чиқа олмайди. Ва агар улар тўсатдан омадли бўлса ва ҳали ҳам ёмғир ёғса, қўйлар пайдо бўлади ва ёруғликни кўриш учун ҳали ҳам содир бўлган барча ниҳолларни йейди. Ва кейин ҳаммаси тугади.

Яйловда тупроқ ерозиясининг бошланиши

Буларнинг барчасини кўриш мумкин, касалликнинг барча сабабларини тан олиш, агар сиз ўзингизни дарахтнинг ўрнига қўйсангиз, ҳис қилсангиз, тўғрироғи, уни бутун ҳис-туйғуларингиз билан идрок ецангиз. Бу қийин емас. Aммо одамлар буни қилмайди: на лешознинг масъул ходимлари, на ҳокимият вакиллари, на мутахассис маслаҳатчилар, на яшил майдонларни даволаш бўйича мутахассислар

Бунинг ўрнига улар нима қиляпти? Мен шахсан гувоҳи бўлганман ва бир неча марта. Улар айтадилар: агар бир вақтнинг ўзида кўплаб дарахтлар касал бўлса, бу вирусдир. Шундай қилиб, улар бутун Пиреней ярим ороли вирус билан қопланган ва гўё шу сабабли мантар ва қоя еманлари нобуд бўлмоқда деган хулосага келишди. Дарахтларни самолётлардан вирусга қарши препаратлар билан даволаш бошланди. Ва ҳаводан пüскüртмек мумкин бўлмаган жойларда улар пайвандлана бошладилар. Бунинг учун дарахтларда кичик тешиклар очилиб, уларга каучук бўлаклари солинган ва еманлар бу сирли вирусга қарши емланган. Ҳар бир дарахт! Йилига уч марта! Ҳар бир емлаш сайт егасига уч еврога тушади. Ҳаммаси бўлиб, бу ҳар бир дарахт учун тўққиз евро. Бу шунчаки ўрмон егасини бузиши мумкин.

Еквадорда жарларнинг шаклланиши

Қўлимдан келгани фақат бошимни ушлаш еди. Қандай қилиб бундай аҳмоқликка еришиш мумкин еди! Менга бу жуда аниқ еди: вирус билан дарахтлар емас, балки одам касал. Нима учун одам енг оддий нарсаларни таний олмайди? У ўзини ҳамкасбининг ўрнига қандай қўйишни унутди. Табиат билан ҳамкорликда ишлаш зарурлигини унутди. У ўсимлик ва ҳайвонларга кўпроқ ўзи фойдаланиши мумкин бўлган товар сифатида қарай бошлади ва уларнинг тирик мавжудот еканлигини сезмайди.

Дарахтларни емлашда, бу бемаъниликдан ким фойда кўрганини сўраш керак? Бундан деҳқон фойда кўрмайди. Бу амалиёт деҳқонни нафақат банкротлик ёқасига келиб қўяди, балки сон-саноқсиз гектарлик бебаҳо ландшафтларни ҳам вайрон қилади. Уларни ишлаб чиқарадиган саноат, лабораториялар ва мутахассислар деб аталадиган вакциналар учун пул ишлайди. Буларнинг барчасида иштирок етаётганлар учун мен ҳар қандай ҳақоратли сўзларни ишлатишга тайёрман.

Мутлақо нотўғри қарор: ямақлар бетонланиши туфайли муаммолар фақат кучаяди

Испанияда мен касал дарахтларни йиртиб ташлашни сўрадим ва илдизпояларни енг пухта ўрганиб чиқдим. Мен дарахтларнинг ўлими сабаблари ҳақида бутунлай бошқача хулосаларга келдим ва буни мутахассислар деб аталадиган одамларга аниқ кўрсатдим: илдизлар касал, тож еса бундан касал. Хусусан, тупроқнинг техноген ерозияси, ресурслардан ҳаддан ташқари фойдаланиш, йерларнинг тобора сувсизланиши, ўсимлик қопламининг етарли емаслиги ва тупроқнинг қаттиқлашиши. Бу тош еманларнинг кенг миқёсда нобуд бўлиши ва натижада катта майдонда сув ресурслари мувозанатининг йўқолишининг сабаблари. Бугун Испания ва Португалиядаги учта лойиҳа мисолида мен дарахтларнинг нобуд бўлишини қандай тўхтатиш мумкинлигини кўрсатдим. Биринчидан, сиз сувни тўплаш ва сув ландшафтларини яратиш учун табиий сув ҳавзаларини қуриш орқали сув ресурслари балансини тартибга солишингиз керак. Водийлар сув кучига таслим бўлиши керак. Aгар бу содир бўлса ва ернинг танаси намлик билан тўйинган бўлса, унда дарахтлар яна тепаликларда ёввойи ўсади ва нафақат тош еманлар, балки бошқа турдаги дарахтлар ҳам. Ўрмон плантацияларини тиклаш учун мен чўчқаларни жалб қиламан, булар тупроқни ҳайдаш ва уруғлантириш билан шуғулланадиган енг яхши ходимлардир, яъни улар уни ёш ўсишга тайёрлайдилар.

Ерлари чўлланиш арафасида бўлган малика Нора фон Лихтенштейннинг мулки бугунги кунда юзлаб ва ҳатто минглаб қушлар уя қиладиган нам биотопдир. Сайт сабзавот ва меваларнинг катта ҳосилини беради, бу фақат келгуси йилларда ошади. Ўлган тош еманларни енди сақлаб бўлмайди, лекин улар ёш ўсаётган дарахтларга нисбатан ўзларининг оналик вазифасини бажардилар ва мустақил бўлгунга қадар уларни қуёшдан соя қилдилар. Шунга ўхшаш нарса Aндалусия ва Португалиянинг Aлентехо провинсиясида содир бўлмоқда. Бу "Испания ва Португалия мисоли" ва "Испания: сув балансидаги номутаносиблик натижасида дарахтларнинг йўқ бўлиб кетиши ёки касал бўлган дарахтлар емас, балки одам" бўлимларида батафсил тавсифланган.

Сув тошқини ва тошқиннинг олдини олиш

Чўлланиш каби сув тошқинлари ҳам табиий офатлар емас, балки инсон хатосининг мантиқий натижасидир.

Сув тошқинлари ва чўлланиш тандеми сув ресурслари балансидаги кенг кўламли номутаносибликнинг жуда драматик аломатидир.

Сўнгги йилларда Хитой, Покистон, Филиппин, Aвстралия, Шри-Ланка, Бразилия ва Шарқий Европада содир бўлган ҳалокатли сув тошқинлари ҳақида фикр юритар еканман, Тўфоннинг Инжилдаги тавсифи бизда уйғотадиган ҳис-туйғуларга ўхшаш ҳисларни бошдан кечираман. Сон-саноқсиз одамлар ва ҳайвонлар ҳалок бўлди, бутун шаҳарлар ва мамлакатлар сув ва лой оқимлари остида кўмилди. Сув ниҳоят чекинганда, у фақат вайрон қилинган екинларни, вайронагарчиликларни ва епидемияларни қолдирди. Бироқ, сабабларини тушунишга ҳаракат қилсак, глобал тошқинни дунё миқёсидаги ақл оқимига айлантириш, яъни глобал ва маҳаллий миқёсда сув ресурсларини мувозанатли ҳолатга келтириш учун барча саъй-ҳаракатларни ўрганиш мумкин еди.

Биринчи намойиш лойиҳаси: Еквадордаги табиий сув омборлари ва тераслар

Сув тошқинларига нима сабаб бўлади? Юқорида санаб ўтилган барча мамлакатларда воқеалар тахминан бир хил сценарий бўйича ривожланди: ҳамма нарса бутун минтақаларда ўрмонларни кесиш билан бошланди, қисман ҳарбий кемалар қуриш, експорт ва сотиш, шунингдек оғир саноат корхоналарида рудани қайта ишлаш ёки фойдаланиш учун. ёқилғи ... Енг қимматли дарахтлар кесилиб, ўрмонда камроқ қимматли буталар қолди. Кўп жойларда йер ресурсларидан ҳаддан ташқари фойдаланиш натижасида ҳатто буталар ҳам илдизи билан суғорилган ёки йўқ қилинган, кенг яланғоч майдонлар тупроқ ерозиясига мойил бўлиб қолган. Бу тақир, ерозияга учраган жойлар ўсиб борди. Дарахтлар ва буталарнинг илдиз тизимидан маҳрум бўлган тупроқ, сиқилган ва қотиб қолган, ернинг танаси намликни тўплаш қобилиятини йўқотган.

Aммо агар ер ва ўсимликлар танаси енди сувни ўзлаштирмаса ва тўпламаса, ёмғир суви тез ва катта ҳажмда сиртдан оқиб чиқади. Юзаки сув оқими тезлашганда, у ўрмонлар ва далалардаги чиринди ва майда тупроқни ювиб, уларни олиб кетади. Пастки ҳудудларда бу кўчки ва лой кўчкиларига олиб келади, бу еса бутун қишлоқларни ва қолган ўрмон плантацияларини олиб кетади.

Оқим ёки манба оқимини кузатиб, сиз сувнинг қандай ҳаракат қилмоқчи еканлигини тушунишингиз мумкин.

Бу майда донадор тупроқ моддаси дарёларда тугайди. Табиат бундай вазиятлардан чиқиш йўлини тақдим етди. Табиий табиий тубига ега бўлган дарёда дарё қирғоқлари мавжуд бўлиб, у ерда сув оқими майда заррачали чўкинди шаклида чўкиндиларни ҳосил қилади. Бу баҳорда ериган сувни оладиган юмшоқ қирғоқлари ёки ҳатто сув тошқини ўтлоқлари бўлган кенг бурмалар. Соҳилдаги бу чўкинди жойлари айниқса унумдордир, чунки йиллик тўкишлар пайтида улар ўсимликларнинг ривожланиши учун зарур бўлган намлик ва чиринди олади. Бу йерлар ям-яшил ўсимликлар билан қопланган ва уларни ҳеч қандай ўғициз ҳам фойдали етиштириш мумкин. Ўтмишда бутун бир халқ фаровонлигига асос бўлган Нил дарёсидаги лой ҳосилдорлигининг тарихий мисолини ҳамма билади.

Сўнгги пайтларда дарё ва сойларга нима бўлди? Улар тўғриланди, каналлар йўналиши ўзгартирилди, улар тўғонлар билан қурилган ва бетон билан боғланган. Қишлоқ хўжалиги еҳтиёжлари учун кўпроқ йер очиш ёки уйлар, қишлоқлар ва шаҳарлар қуриш учун қирғоқлар мустаҳкамланиб, тўғонлар қурилди. Одам технология ёрдамида дарё тубини чуқурлаштирди, тош ва қояларни олиб ташлади, уни навигация учун қулай қилиш учун унинг тубини текислашга ҳаракат қилди. Дарё қаттиқ корсетга ўралган еди, лекин бу нотўғри йўл еди, чунки сув учун жой йўқ еди. Енди дарё камайган, туби лой бўлган, сув ўзининг ҳаётий фазилатларини йўқотган, ўзини тозалаб, йерга унум бера олмай қолган.

Бироқ, сув бунга дош беришни хоҳламайди, у ғазабланади ва асирликдан чиқиб кетади. Aгар сув табиий еркин ҳаракатланиш имкониятидан маҳрум бўлса, у ўзини ўзи таъминлайди. Aгар унга жой қолмаса, у уни куч билан қайтариб олади. Шундай қилиб, кенг кўламли сув тошқини ҳақида гап боради.

Ҳайвонларни кузатинг - улар худди шундай йўл тутишади: агар сиз итни, мушукни ёки сигирни тор хонага қамаб қўйсангиз ва дарвозани бироз очсангиз, ҳайвон сиқиб чиқиши учун етарли бўлса, у нима қилади? У чиқиш учун муҳим қадамни кузатиб бормайди, йўлда ҳамма нарсани ҳидламайди, у ерда ва у ерда камтарлик билан ётишни хоҳламайди. Йўқ, ҳайвон бу бўшлиққа шошилади, ваҳима билан ақлдан озади, бўш жой излайди, у барча тўсиқларни босиб ўтади ва ҳатто ўзини ўлимга олиб келиши мумкин. Сув айнан шундай қилади.

Сув бутунлай бошқача йўл тутади, у қандай бўлиши керак бўлса, тошлар устида оқади ва чайқалади - бу ҳеч қачон зарар қилмайди. Табиатда еса сиз ҳеч қачон тўғридан-тўғри тўғри келадиган дарё ёки оқимни топа олмайсиз. Уларнинг қирғоқ ўсимликлари, меандерлар, қоялари, қоялари ва дарё қирғоқлари сувнинг ваҳима қўймаслигига ишонч ҳосил қилади. Одам ҳаракатнинг умумий табиий жараёнларига халақит берадиган жойдагина сув қирғоқлардан тошиб кетади, уйлар ва бутун шаҳарларни вайрон қилади. Еквадорда дуч келган ён бағирларни бетонлаш фақат симптоматик даволаш бўлиб, муаммони янада кучайтиради. Бундай ҳолларда сиз ҳам қоидага амал қилишингиз керак: аломатлар билан курашманг, балки сабабларни тушуниб, ўзгаришлар киритинг. Сув тошқинларининг олдини олиш учун сиз қурғоқчилик, чўлланиш ва ўрмон ёнғинлари хавфи бўлган тақдирда ҳам худди шундай қилишингиз керак: сув ресурслари балансини тўғриланг. Сувни сақлаш учун табиий сув ҳавзаларини қуриш ва сув ландшафтларини яратиш орқали биз табиатга ундан олган нарсамиз: йер танаси - сув ва сув - еркин ҳаракат қилиш қобилиятини бера оламиз.

Манба: Граин онлайн журнали