Сўнгги йилларда йўқолиб бораётган турлар муаммоси жамиятимиз олдида кескин масала бўлиб турибди. Қишлоқ хўжалиги фаолияти, чорвачилик, энергетика ва кончилик саноатини ривожлантириш деярли барча табиий экотизимларга салбий таъсир кўрсатмоқда. Антропоген таъсир билан вайрон бўлган экотизимлар беқарор ва паст самарадорликка эга. Шунинг учун сақланиб қолган ҳудудлар ва тикланган экотизимларнинг қадри вақт ўтиши билан бир неча бор ортади.
Шу муносабат билан биохилма – хилликни тиклаш ва сақлаб қолиш алоҳида ҳудудлар ва умуман республикамизнинг экологик барқарорлигини таъминлашнинг ягона ишончли ва самарали усули ҳисобланади. Шу билан бирга, атроф-муҳитни муҳофаза қилишнинг пассив варианти, табиий ҳудудларни ҳимоя қилиш ва уларга биологик хилма-хилликни назарда тутган ҳолда, паст самарадорлиги туфайли амалда ўзини оқламайди: браконерлар қўриқхоналарга кириб боришда давом этмоқдалар, саноат ва турар-жой қурилиши, электрлаштириш антропоген таъсир зоналарининг доимий кенгайиб бораётганлигини англатади. Шу нуқтаи назардан, инсон манфаатлари ва атроф-муҳит манфаатларини қондирадиган ва техник тараққиёт ва ёввойи ҳаётни уйғун тарзда биргаликда яшаш ва ривожлантиришга олиб келадиган муросали ечимларни излаш биринчи ўринда туради.
Инсон жамиятининг табиий бойликларга нисбатан истеъмолчи позициясининг қабул қилинмаслиги ва инсон учун биологик хилма-хилликни сақлаб қолиш йўлларини излашга бўлган ҳаётий эҳтиёж, ўсимлик ва ҳайвонларнинг барча турларини ягона экологик занжирдан олиб ташламасдан, қайсики муқаррар равишда экотизимнинг табиий мувозанатини бузилишига олиб келади олиб келади ва унинг барча ўзаро боғлиқ элементларига таъсир қилади. Ўзбекистон Республикасининг биологик хилма-хилликни сақлаш тўғрисидаги бешинчи миллий ҳисоботида таъкидланганидек, биологик хилма-хилликнинг барча таркибий қисмларини самарали ҳимоя қилишни таъминлаш учун турларнинг ўзини ҳимоя қилиш ва уларнинг яшаш жойларини сақлаб қолиш бўйича комплекс чора – тадбирларни ишлаб чиқиш зарур.
Юқорида айтиб ўтилган лойиҳани батафсил баён қилиб, Ўзбекистон Республикаси қизил китобига киритилган турлардан бири — Итолғи (Falco cherrug) га батафсил тўхталиб ўтамиз. Итолғи (Falco cherrug) — уяли, кўчиб юрувчи, заифларга яқин, унинг сони 1990-лардан маҳаллий даражада қисқарган, Республикада фақат 120-150 жуфтлари мавжуд. ИУCН нинг муҳофаза ҳолати — йўқолиб кетиш хавфи остида (ЭН) (Ўзбекистон Республикасининг қизил китоби, Том 2, 2009, в.160).
Итолғи сонини доимий яшаш ҳудудидларидан камайиб кетишининг асосий сабаби ноқонуний тутиб олиш ва лочинлар овининг эҳтиёжлари учун сотишидан, ундан ташқари итолғилар кўпинча ўз уяларини электр узатиш линияларида қуришади ва натижада уларни электр токи уради (Ўзбекистон қушлари, Том 1, 1987, в.214).
Бу омиллар Россия ва Қозоғистонда миграция турлари бўйича Конвенция (CМS) (ИВ Карякин ва бошқ. итолғи; Шимолий Эвроосиёнинг ХИВ орнитологик конференцияси материаллари) нинг 10-конференцияси топшириғига биноан йиртқич қушлар (МоВ) бўйича ўзаро англашув меморандуми доирасида итолғи (Сакер Таск Форcе) бўйича глобал ҳаракатлар режасида муҳим ҳисобланади. Бундан ташқари, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 01.04.1998 йилдаги 139-сонли қарори билан тасдиқланган биологик хилма-хилликни сақлаш бўйича Ўзбекистон Республикасининг миллий стратегияси ва ҳаракат режасида. Хавф остида бўлган ва ҳимоя қилиш учун устувор бўлган итолғи ҳеч қандай амалда амалга оширилган миллий ёки секторал ҳимоя дастурига киритилмаган. Шу билан бирга, қимматбаҳо қушларни сотиш мақсадида итолғиларни ноқонуний қазиб олиш ва олиб қўйиш билан курашиш ноқонуний бозорларни йўқ қилишни англатади ва уларни ҳимоя қилиш билан шуғулланадиган ваколатли давлат органларининг устувор вазифасидир. Шуни алоҳида таъкидлаш керакки, бугунги кунда электр узатиш линияларининг қўллаб-қувватлашларида жойлашган итолғиларнинг табиий уялари уларга итолғиларнинг кириши билан боғлиқ бўлган аварияларнинг олдини олиш учун хизмат кўрсатиш линиялари бўлинмаларидан бутунлай йўқ қилинди.
Шунинг учун бугунги кунда уларнинг популяциясини тиклаш муаммоси ушбу ноёб йиртқич қушларга антропоген омиллар билан етказилган зарарни қоплашга қаратилган бўлиши керак, бу бизнинг муассасамизнинг асосий вазифасидир. Институтнинг асосий фаолияти эркин шароитларда ушбу қушларни етиштиришга ва итолғиларнинг жўжаларини қисман қайта тиклашга қаратилган.
