Генетик хилма-хиллик ўрмон дарахтлари турларининг эволютсияси ва уларнинг ўзгаришларга мослашиши учун асос бўлиб хизмат қилади. Дарахтлар ва ўрмонларнинг муҳим роли, иссиқхона газларини ўзлаштириш ва тўғри газ алмашинувини таъминлаш функтсиясидан ташқари, эрларнинг деградатсиясини олдини олиш ва табиий офатлар хавфини камайтиришдир.
Ўрмон генетик ресурсларини сақлаш ва уларни барқарор бошқариш учун шошилинч чоралар кўриш зарур. Ўрмон генетик ресурслари - бу ҳақиқий ёки потентсиал иқтисодий, экологик, илмий ва ижтимоий аҳамиятга эга бўлган дарахтлар ва бошқа ёғочли ўсимликларнинг ирсий материалидир. Ўрмон генетик ресурсларини тўғри бошқариш ўрмонларнинг фойдасини ошириши мумкин1.
Сайёрадаги ўрмонлар билан боғлиқ вазият, афсуски, ачинарли эканлигини ҳамма билади. Ўрмонлар кесилмоқда ва бундан ташқари, улкан ўрмон майдонларини ёъқ қиладиган кенг тарқалган ёнғинлар кузатилмоқда. Барча биологик хилма-хиллик ва экотизимлар азобланади. Агар табиий механизм ўрмонларни ёнғинлардан тиклаш жараёнларини ўз ичига олса, у ҳолда ўрмон ўзини антропоген таъсирдан - ўрмонларни кесиш ва ўрмон ресурсларидан беқарор фойдаланишдан қутқара олмайди. Ўрмонга бўлган муносабатни ўзгартириш керак. Хом ашё ва даромад манбаи сифатида қараладиган ўрмон билан "чигиртка каби яшаш" эмас, балки барқарор муносабатлар бўлиши керак.
Аммо инсоннинг ўз иқтисодиёти ва табиати билан уйғун яшашининг таниқли усуллари мавжуд. Ва улар жуда оддий. Ўз муносабатингизни ўзгартиринг, дунёқарашингизни кенгайтиринг, ўз эрингизнинг бир қисмидан бошланг, ўрмонни ўстиринг - бу сизнинг мавжудлигингиз манбаи. Унинг совғаларидан оқилона фойдаланинг, шунда у сизни ва сизнинг авлодларингизни тўлиқ таъминлайди. Ўрмонли буфер зонада яшовчи ва ўрмонга яқин хўжалик юритувчи одамлар ўрмонни ўз жойларида ҳам, уй хўжаликларидан ташқарида ҳам сақлашлари керак.
Агар биз ўрмон қопламининг кўрсаткичлари ҳақида гапирадиган бўлсак, ҳозирги ҳолат кўп нарсани орзу қилади. Оʻзбекистоннинг оʻрмон қоплами 2012-йил 1-январ ҳолатига коʻра 6,7% ёки 2,9 млн. Сўнгги 50 йил ичида суғориладиган ерлар майдони 2,46 миллион гектардан 4,28 миллион гектарга кўпайди. Ўрмонларнинг ёъқолишининг асосий сабаби - ўрмонларнинг кесилиши ва ўрмон ресурсларидан норатсионал фойдаланиш. Ўрмон қишлоқ хўжалигидаги каби озиқ-овқат билан таъминлай олмаслиги аниқ. Аммо шуни билиш ва ёдда тутиш керакки, ўрмон генетик фонд ва хилма-хилликни англатади, уни сақлаб қолиш керак, чунки Ўрмонда барча замонавий маданий ўсимликларнинг ёввойи қариндошлари ўсади. Ўрмонни ёъқ қилиш орқали биз кейинги яшаш ва озиқ-овқат ишлаб чиқариш учун асосни ёъқотамиз.
Давлат оʻрмон фондини тақсимлаш манзараси қуйидагича: оʻрмон фондининг катта қисми табиий равишда Қишлоқ ва сув хоʻжалиги вазирлиги ҳузуридаги Оʻрмон хоʻжалиги бошқармаси, кейин ҳокимликлар, соʻнгра ширкат, фермер ва деҳқон хоʻжаликлари тасарруфида. Фермер хўжаликлари фондида энг кам ер бор, лекин улар унинг ресурсларидан энг кўп фойдаланадилар ва агар уларга мавжуд табиий ресурслардан, биринчи навбатда ўрмон ресурсларидан оқилона ва барқарор фойдаланишни ўргатиб, уларга маҳаллий ўзини ўзи бошқариш учун кўпроқ имкониятлар яратиб берсак. ҳукумат, кейин бундай фаолиятнинг таъсири улкан бўлиши мумкин.
Оʻзбекистонда тогʻ этаклари, тогʻ зоналари ва дарё делталарини қоплайдиган машҳур оʻрмон турларидан ташқари чоʻл оʻрмонлари ҳам бор. Чўл ўрмонлари томонидан кўрсатиладиган экологик хизматларнинг аҳамиятини ортиқча баҳолаб бўлмайди. Чўл инсонга бундай оғир шароитларда ҳаёти учун зарур бўлган жуда кўп нарсаларни бериши мумкин. Биз чўлнинг тикланишига, соғлом бўлишига ва унинг хизматларини бажаришда тўғри ишлашда давом этишига ёрдам беришимиз керак. Айнан шу ёндашув ГЕЖ КГД лойиҳаси доирасида Сурхондарё вилоятидаги деградатсияга учраган ҳудудлар мисолида чўл экотизимларини тиклаш Моделини намойиш қилиш учун қўлланилган.
Сурхондарёдаги лойиҳа маҳаллий экотизимнинг биологик хилма-хиллигини ифодаловчи, оғир, ўзгарувчан шароитларда омон қола оладиган ва шу билан бирга одамларга ўз ресурсларидан фойдаланиш имкониятини берадиган имкон қадар кўпроқ турларни экиш орқали ўрмон плантатсияларини яратиш нақадар муҳимлигини кўрсатади. .
Ушбу лойиҳа доирасида чўл экотизимини тиклаш мақсадида 50 гектар майдонга чўл ўсимликлари жамоаси экилди.
Ҳозирги вақтда лойиҳа ҳудудида саксовул, черкез, жузгун каби чўл турларидан иборат соғлом ўрмон ўсади. Бу лойиҳа деградатсияга учраган ерларда чўл ўсимликларини тиклашнинг муваффақиятли намуналаридан биридир. Биз бу амалиётни янада тарғиб қилиш, тажриба ва билимларни тарқатиш ҳамда имкон қадар кўпроқ фермер ва ердан фойдаланувчиларни жалб қилишдан мамнун бўламиз.
Қуйида маʼлумот учун ариза ва лойиҳа бюджети илова қилинган:
1ҳттп://www.фао.орг/ресоурcес/инфограпҳиcс/инфограпҳиcс-детаилс/ру/c/232605/
2Ўзбекистон Республикасида атроф-муҳитнинг ҳолати ва табиий ресурслардан фойдаланиш тўғрисидаги Миллий ма’руза (2008-2011)
