Оʻзбекистонда 400 минг гектарга яқин ер тогʻ олди (адир) зоналарида жойлашган боʻлиб, бу ерларнинг географияси республикамизнинг коʻплаб ҳудудларини қамраб олади. Республикамиз ҳудудидаги унумсиз адир ерларидан писта плантатсиялари учун фойдаланиш катта имкониятларга эга бўлиб, иқтисодий нуқтаи назардан бу жуда фойдали экин ҳисобланади. Бундай унумсиз ерлардан фойдаланишнинг бошқа самарали ечимини топиш қийин.
Биринчи писта экиш лойиҳаси ГЕЖ КГД томонидан 2009 йилда Жиззах вилоятининг адир зонасида бошланган. Лойиҳадан кўзланган мақсад қурғоқчил тоғ этакларида яшовчи аҳолига чорвачилик хўжалик юритишнинг энг фойдали ва экологияга зарар етказувчи усули эмаслигини кўрсатиш эди. Лойиҳада бошқа бизнес модели, хўжалик юритиш ва ердан фойдаланишнинг бошқача усули – саноат писта плантатсиясини яратиш таклиф қилинмоқчи эди. “Жиззах” лойиҳаси бир йилдан сал аввал муваффақиятли якунланди. Лойиҳа шуни кўрсатдики, писта бундай ҳудудларни бошқаришнинг энг тежамкор усули ҳисобланади.
Бундай муваффақиятли натижадан сўнг ГЕЖ КГД ердан фойдаланишнинг ушбу фойдали моделини тарқатиш бўйича ишларни давом эттирди. Бошқа соҳаларда ҳам лойиҳалар очилди. Шундан сўнг Сурхондарё ва Қашқадарё вилоятларида яна иккита лойиҳа ма’қулланиб, амалга оширилди. Писта ҳақида ма’лумотни бутун мамлакат бўйлаб тарқатдик. Бу фермерларда катта қизиқиш уйғотди.
Аммо қизиқишни яратиш учун бу этарли эмас. Биз талабни таклиф билан қўллаб-қувватлашимиз керак. Одамларнинг экиш ва пайвандлаш материалларига талаби катта ва у ўсиб бормоқда. Буларнинг барчасини одамларга таъминлаш учун асос яратишни бошлаш керак эди. Республика манзарали боғдорчилик ва ўрмон хўжалиги маркази ўрмончилари бутун мамлакат бўйлаб “ўсиш нуқталари”ни ташкил этиш таклифи билан чиқди. Ўсиш нуқтаси - бу экиш ва пайвандлаш материалларини олиш ва ҳар кимга сотиш учун мавжуд бўлган навли писта тўплами. Жиззах вилоятида ушбу ва қўшни вилоятлар (Самарқанд ва Навоий) учун битта ўсиш нуқтаси яратилди. Ҳозир Фарғона водийси учун “ўсиш нуқтаси” яратилмоқда.
Андижон вилояти, Андижон тумани, Истиқлол массивида Андижон шаҳридан 8-10 километр узоқликда жойлашган “Рустамжон гулшани” фермер хўжалиги томорқаларида ўсиш нуқтаси яратилади. Фермер хўжалигининг 155 гектар адир ер майдони бўлиб, у ерда илгари экинлар етиштирилган, токзорлар бор. Вақт ўтиши билан суғориш тизими бардош бера олмади ва тез орада яроқсиз ҳолга келди, бу эса бу ерларнинг ташлаб кетилишига олиб келди, бунинг натижасида тупроқнинг деградатсияси жараёнлари бошланди. Ҳозирда бу ерлардан маҳаллий аҳоли фақат унумсиз яйлов сифатида фойдаланмоқда ва бу орқали яйловнинг ҳаддан ташқари боқиш натижасида таназзулга учраш жараёнлари кучаймоқда.
Бу ҳудуд писта оʻсиши учун табиий муҳит боʻлиб, бунинг далили — тирик қолган битта писта дарахтлари ва унинг майда ёʻлаклари.
Фермер 2012-йилдан буён писта етиштириш бўйича кўплаб ўқув машғулотларида қатнашиб, берилган тавсиялардан фойдаланиб, ерларига писта экиш бўйича бир қанча ишларни амалга оширди. Айни пайтда 78,5 гектарга яқин тоғ олди майдонларини ўзлаштириб, писта экди.
Деҳқон ерларининг типик адир ҳудудлари эканлиги ва фермернинг кўп меҳнат қилганлиги, шунингдек, унинг ерлари Андижон шаҳридан унча узоқ бўлмаган жойда жойлашганлиги ўз навбатида манфаатдор ёки бўлажак харидорларга плантатсияларни бориб кўринг, ушбу хўжалик ҳудудида Фарғона водийси учун “ўсиш пункти” ва саноат писта плантатсиялари технологиясини тарқатиш маркази ташкил этиш имконини берувчи шароитлар мавжуд.
ГЕЖ КГДнинг ушбу ҳосилни этиштириш борасидаги фаолияти ўз самарасини бермоқда, дейишга барча асослар бор. Кўплаб эрлар таназзулдан қутқарилади, унумсиз ва “ноқулай” ерлар берилган деҳқонлар барибир ўзини кўтариб, табиатга, ўзига ва одамларга катта фойда келтиради.
